Οικονομική κρίση και κρατικό χρέος

Από τον Ριζοσπάστη

 

Είναι το χρέος αποτέλεσμα της οικονομικής κρίσης, ή είναι η κρίση αποτέλεσμα του χρέους;

Το ερώτημα αυτό τέθηκε από την πρώτη κιόλας στιγμή, όταν η κρίση «χτύπησε» την ελληνική οικονομία. Οι πολιτικές δυνάμεις της χώρας, ανάλογα με τα ταξικά συμφέροντα που εκπροσωπούσαν, πήραν θέση και τοποθετήθηκαν στο συγκεκριμένο ερώτημα. Τις θέσεις, οι οποίες διατυπώθηκαν, μπορούμε να τις κατατάξουμε σε τρεις κατηγορίες, αν και, όπως θα δούμε στη συνέχεια, οι δύο από αυτές λειτουργούν σαν συγκοινωνούντα δοχεία.

 

Εχουμε καταρχάς τη θέση των κομμάτων του ΠΑΣΟΚ και της ΝΔ, τα οποία αποδίδουν τόσο την οικονομική κρίση όσο και το χρέος στη... σπατάλη και δη στο «σπάταλο κράτος», στις μίζες, στη διαφθορά που επικρατεί στη δημόσια ζωή του τόπου.

Η δεύτερη ομάδα σκέψης, που αφορά στο χώρο του οπορτουνισμού (ΣΥΝ/ΣΥΡΙΖΑ, ΑΝΤΑΡΣΥΑ/ΝΑΡ), έχει αναγάγει σε μείζον πρόβλημα το θέμα του χρέους - για την οικονομική κρίση δε λένε σχεδόν τίποτα - το οποίο όμως προσεγγίζουν από μία ηθική βάση. Ετσι, διακρίνουν το χρέος σε θεμιτό και αθέμιτο, πάνε να συστήσουν επιτροπή για το λογιστικό έλεγχο του χρέους και προτείνουν διάφορες λύσεις διαχείρισης του συγκεκριμένου προβλήματος (είναι από τους πρώτους που μίλησαν για την ανάγκη αναδιάρθρωσης, επικαλούμενοι το παράδειγμα της Αργεντινής).

Το ΚΚΕ, τέλος, είναι η μόνη πολιτική δύναμη της χώρας η οποία υποστηρίζει ότι η Ελλάδα περνά βαθιά οικονομική κρίση στην κλασική της μορφή, την οποία οξύνει και το κρατικό χρέος. Κρίση υπερσυσσώρευσης κεφαλαίου, η οποία προήλθε μετά από μία μακρά περίοδο καπιταλιστικής ανάπτυξης, που οδήγησε σε όξυνση όλες τις αντιθέσεις του εκμεταλλευτικού συστήματος, με αποτέλεσμα η διαταραχθείσα ενότητα των αντιθέσεων να αποκατασταθεί με το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης. Κρίση, η οποία εξ αντικειμένου οδηγεί σε καταστροφή παραγωγικών δυνάμεων (εργατικής δύναμης και κεφαλαίου με τη μορφή χρήματος, εμπορεύματος και πάγιων εγκαταστάσεων). Το ΚΚΕ υποστηρίζει, επίσης, ότι στη σημερινή συγκυρία δεν υπάρχει κάποια ελληνική ιδιαιτερότητα, καθώς η καπιταλιστική κρίση έχει διεθνή χαρακτηριστικά, δεδομένου ότι έχει αγκαλιάσει όλα τα μεγάλα καπιταλιστικά κέντρα του πλανήτη.

Ιδεολογική διαπάλη

 

Οι διαφορετικές θέσεις που διατυπώνουν οι πολιτικές δυνάμεις της χώρας για την οικονομική κρίση και το χρέος δεν έχουν ακαδημαϊκό χαρακτήρα. Δεν αφορούν, δηλαδή, συζητήσεις κάποιων «ειδικών», οι οποίοι συμφωνούν ή διαφωνούν για το α' ή β' επιστημονικό πρόβλημα. Αντίθετα, οι πολιτικές και ιδεολογικές θέσεις που αναπτύσσονται έχουν καθαρά ταξική διάσταση, καθώς κάθε πολιτική δύναμη τοποθετείται στα φλέγοντα αυτά θέματα της εποχής μας με κριτήριο τις ταξικές θέσεις και συμφέροντα που εκπροσωπεί και εκφράζει. Από την άποψη αυτή θα λέγαμε ότι η οικονομική κρίση και το χρέος έχουν καταστεί, τα τελευταία χρόνια, πεδία οξύτατης διαμάχης ανάμεσα στην αστική ιδεολογία και την ιδεολογία της εργατικής τάξης και εν πολλοίς κρίνουν και την ίδια την εξέλιξη της ταξικής πάλης, η οποία, στο πλαίσιο της βαθιάς οικονομικής κρίσης και της ολομέτωπης επίθεσης που έχουν εξαπολύσει η αστική τάξη της χώρας και το πολιτικό της σύστημα, έχει αποκτήσει νέα ποιοτικά και ελπιδοφόρα χαρακτηριστικά.

Οταν, π.χ., το ΠΑΣΟΚ και η ΝΔ αποδίδουν την κρίση και τις συνέπειές της στη διαφθορά, στη σπατάλη και στις μίζες κινούνται με το ένστικτο των ταξικών συμφερόντων που εξυπηρετούν. Των συμφερόντων της μεγαλοαστικής τάξης. Γιατί είναι εμφανές ότι θέλουν να αποκρύψουν ότι η οικονομία, μέσα στο καπιταλιστικό της κέλυφος, ξεπερνά τις αντιθέσεις που οξύνονται την περίοδο της ανάπτυξης με το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης. Θέλουν να αποκρύψουν από τα εκατομμύρια των εκμεταλλευομένων τη μεγάλη αλήθεια, ότι στα πλαίσια του σημερινού εκμεταλλευτικού συστήματος, την περίοδο της ανάπτυξης, οι εργαζόμενοι δεν μπορούν να περιμένουν τίποτα περισσότερο από ένα ξεροκόμματο που θα τους πετάξουν οι κεφαλαιοκράτες με τη μορφή του μισθού, ενώ στην περίοδο της κρίσης δεν είναι εξασφαλισμένο ούτε αυτό το ξεροκόμματο. Οτι είναι παντελώς απροστάτευτοι μέσα σε αγριεμένο πέλαγος και ότι ανά πάσα στιγμή κινδυνεύουν να τους καταπιούν τα γιγάντια αφρισμένα κύματα της καπιταλιστικής κρίσης. Θέλουν να αποκρύψουν ότι και στην περίοδο της καπιταλιστικής ανάπτυξης και στην περίοδο της κρίσης, οι μόνοι που σίγουρα χάνουν είναι οι εργαζόμενοι. Ετσι καταφεύγουν στα ξόρκια, εμφανίζοντας τις συνέπειες του συστήματος της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης, όπως η διαφθορά και οι μίζες, ως αιτίες του προβλήματος. Ακόμα χειρότερα, στο υπαρκτό ερώτημα «ποιοι έφαγαν τα λεφτά;» και ενώ ξέρουν ότι τα εκατοντάδες δισεκατομμύρια, που αποτυπώνουν την περίοδο της καπιταλιστικής ανάπτυξης, κατέληξαν στις τσέπες της ολιγαρχίας - η οποία, είναι αλήθεια, πέταξε και μερικά κομμάτια στο πολιτικό σύστημα - περιορίζουν το όλο πρόβλημα στα στενά πλαίσια του πολιτικού προσωπικού της άρχουσας τάξης, σηκώνοντας έτσι τείχος προστασίας στους μεγάλους επιχειρηματικούς ομίλους. Για να μην καταλάβει ο λαός «ποιοι έφαγαν τα λεφτά», τα τελευταία χρόνια διαδραματίζονται μπροστά στα έκπληκτα μάτια μας σκηνές απείρου κάλλους. Ετσι, βλέπουμε πολιτικούς να ξεκατινιάζονται, να κατηγορούν ο ένας τον άλλο ως μιζαδόρο, να καταφεύγουν σε γελοίες αντιπαραθέσεις για το ποιο κόμμα «έφαγε» τα περισσότερα, το ΠΑΣΟΚ ή η ΝΔ, ποιο κόμμα «δικαιούται» τα περισσότερα σκάνδαλα κλπ., με έναν και μοναδικό στόχο: Η συσσωρευμένη λαϊκή αγανάκτηση να μην αποκτήσει πολιτικά χαρακτηριστικά, να μην «ξεστρατίσει» η λαϊκή συνείδηση σε αντικαπιταλιστική κατεύθυνση και ο θυμωμένος λαός να ξεσπάσει και να εκτονωθεί πάνω στους «διεφθαρμένους πολιτικούς», ώστε η οικονομική ολιγαρχία, τα μεγάλα αφεντικά του τόπου, οι πραγματικοί δηλαδή ένοχοι του εγκλήματος, να μείνουν στο απυρόβλητο της κριτικής και της λαϊκής μήνης.

Οσο για το χώρο του οπορτουνισμού, τα πράγματα είναι αρκετά καθαρά. Τα ανερχόμενα μικροαστικά στρώματα που εκφράζει και που βρίσκονται πλησιέστερα στην αστική τάξη, τα οποία στην περίοδο της οικονομικής άνθησης του καπιταλισμού έβλεπαν το παρόν και το μέλλον τους με ροδαλά χρώματα, κυριολεκτικά τρομοκρατήθηκαν με το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης, καθώς έβλεπαν όλες τις σταθερές τις οποίες τους προσέφερε στο παρελθόν το σύστημα να καταρρέουν. Δεν ήθελαν, όμως, με κανέναν τρόπο να τραβήξουν τα πράγματα στα άκρα και να έρθουν σε σύγκρουση με ένα κοινωνικό σύστημα το οποίο, στο παρελθόν τουλάχιστον, τους εξασφάλιζε ικανοποιητικά κομμάτια από την υπεραξία που δημιουργούσε η εργατική τάξη, ώστε να ζουν μια άνετη, τρυφηλή και ανέμελη ζωή. Για να συμπορευτούν με την εργατική τάξη ούτε λόγος, καθώς το κοινωνικό και οικονομικό χάσμα που χωρίζει τα στρώματα αυτά από την εργατιά δεν τους επιτρέπει τέτοιες συναναστροφές... Κάνει κακό στο κύρος και στο ίματζ τους. Για μία ακόμη φορά βρέθηκαν ανάμεσα στις δύο βασικές τάξεις και έπρεπε να επιλέξουν ποιους θα αφήσουν και με ποιους θα πάνε. Και για μία ακόμη φορά επέλεξαν αντικειμενικά το στρατόπεδο των αστών, έστω και γκρινιάζοντας. Ετσι οι του ΣΥΝ/ΣΥΡΙΖΑ και άλλοι οπορτουνιοστές αντί να δουν κατάματα την πραγματικότητα της καπιταλιστικής κρίσης, έβαλαν το κεφάλι τους στην άμμο, για να... ξεγελάσουν τον εχθρό. Εκαναν ότι δεν την έβλεπαν. Αντί να προχωρήσουν σε μια ρεαλιστική εκτίμηση των πραγμάτων, ανέτρεψαν στο μυαλό τους την πραγματικότητα και ανέδειξαν σαν βασικό πρόβλημα το χρέος. Και όχι μόνο το ανέδειξαν σαν βασικό πρόβλημα, αλλά προσφέρθηκαν να βοηθήσουν στην επίλυσή του, μέσα από προτάσεις διαχειριστικού τύπου τις οποίες και έκαναν. Πλήρης ενσωμάτωση, πλήρης γελοιοποίηση και διασυρμός για την «αριστερά» της μικροαστικής διανόησης.

Οικονομική κρίση και κρατικό χρέος

 

Το ψευδές δίλημμα αν το χρέος είναι απόρροια της κρίσης, ή το αντίστροφο, καταλήγει στην πολιτική και ιδεολογική θέση αν το κρατικό χρέος είναι το αναγκαίο αποτέλεσμα της παρέμβασης του καπιταλιστικού κράτους στον οικονομικό κύκλο, με στόχο να διευκολύνει την αναπαραγωγή του κοινωνικού κεφαλαίου σε διευρυμένη κλίμακα, όπως υποστηρίζει η μαρξιστική άποψη, ή ότι το χρέος δημιουργείται από τις μίζες και την κρατική διαφθορά, όπως υποστηρίζουν τα αστικά κόμματα και οι δυνάμεις του οπορτουνισμού.

Το σκόπιμα θολό τοπίο ξεκαθαρίζει αν ανατρέξουμε στις εξελίξεις που συντελέστηκαν σε άλλες χώρες και ειδικότερα αν παρακολουθήσουμε την πορεία του κρατικού χρέους σε σχέση με τις διακυμάνσεις του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ). Για το σκοπό αυτό παραθέτουμε τους δύο πίνακες (στοιχεία Eurostat) που παρακολουθούν την εξέλιξη του ΑΕΠ ο πρώτος και του χρέους ο δεύτερος, σε χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης, στις ΗΠΑ και την Ιαπωνία. Για όλες αυτές τις χώρες είναι κοινά τα συμπεράσματα.

Ετσι, βλέπουμε την εξέλιξη του ΑΕΠ και του χρέους στη Γερμανία την περίοδο 2000 - 2009. Την περίοδο 2000 - 2008, το κρατικό χρέος της Γερμανίας κινήθηκε στην περιοχή του 58,8% (2001) του ΑΕΠ και του 68% (2005) και μόνο το 2009, με το ξέσπασμα, δηλαδή, της οικονομικής κρίσης, ανεβαίνει στο 73,2% του ΑΕΠ. Πιο χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της Ελλάδας, όπου το χρέος μεταξύ 2008 και 2009 αυξήθηκε κατά 16 μονάδες. Στην Ισπανία βλέπουμε το χρέος της χώρας να μειώνεται σταδιακά από το 59,3% του ΑΕΠ (2000) στο 36,2% (2007), το 2008 εμφανίζει μια μικρή άνοδο στο 39,7% και με το ξέσπασμα της κρίσης το 2009 εκτινάσσεται στο 53,2%, ανέβηκε δηλαδή 13,5 ολόκληρες μονάδες. Μεταξύ 2008 και 2009 το χρέος αυξήθηκε στη Γαλλία και Ιταλία κατά 10 μονάδες, στην Πορτογαλία 12,5 μονάδες, στη Ρουμανία 10,4 μονάδες, στην Αγγλία 16,1 μονάδες, στις ΗΠΑ 13,1 μονάδες. Συνολικά στις 27 χώρες της ΕΕ, μεταξύ 2008 και 2009, το χρέος αυξήθηκε κατά 12 μονάδες (από 61,6 σε 73,6) ενώ για το 2010 εκτιμάται ότι θα ξεπεράσει το 80% του ΑΕΠ και το 2011 το 100% του ΑΕΠ!

Είναι, επομένως, εμφανές ότι το χρέος είναι αποτέλεσμα της παρέμβασης του καπιταλιστικού κράτους στον οικονομικό κύκλο, με στόχο να διευκολύνει την αναπαραγωγή του κοινωνικού κεφαλαίου σε διευρυμένη κλίμακα, δηλαδή η πολύμορφη ενίσχυση του κεφαλαίου από τα κρατικά ταμεία για να κάνουν επενδύσεις. Βεβαίως, η οικονομική κρίση σε συνδυασμό με την εκτόξευση στα ύψη του χρέους δυσκολεύει αφάνταστα την πολιτική εξόδου από την κρίση σε όφελος του κεφαλαίου, αφού δεν υπάρχει ανάλογη τέτοια δυνατότητα λόγω χρέους. Συμβολή στην αύξηση των χρεών έχουν και οι κρατικές παρεμβάσεις ύψους τρισεκατομμυρίων ευρώ που πραγματοποιήθηκαν, προκειμένου να στηριχθούν τραπεζικοί και άλλοι επιχειρηματικοί όμιλοι που πλήγηκαν από την κρίση.

Ιδιαίτερη περίπτωση, η οποία ενισχύει τη θέση ότι το κρατικό χρέος δημιουργείται λόγω της στήριξης που προσφέρει το καπιταλιστικό κράτος στις επιχειρήσεις του ιδιωτικού τομέα, αποτελεί η Ιαπωνία. Η ιδιομορφία της χώρας αυτής - ίσως και μοναδική στον καπιταλιστικό κόσμο - είναι ότι την περίοδο 2000-2005 παρουσίασε αρνητικό πληθωρισμό, το 2006 ο πληθωρισμός ανήλθε στο 0,24%, το 2007 στο 0,06% και το 2008 στο 1,38%. Βρισκόμαστε δηλαδή μπροστά στο φαινόμενο του αποπληθωρισμού. Γιατί τώρα ο αποπληθωρισμός αποτελεί αρνητική εξέλιξη για τον καπιταλισμό; Γιατί όταν, π.χ., φέτος οι τιμές είναι 100 και του χρόνου μειώνονται στο 99, αυτό πολύ απλά σημαίνει ότι δεν μπορεί να αναπαραχθεί το κεφάλαιο σε διευρυμένη κλίμακα. Οι καπιταλιστές προκατέβαλαν κεφάλαιο 100 και αυτό, μετά από μια πλήρη περιστροφή, επέστρεψε μόλις 99. Αρα έχουμε καταγραφή ζημιών. Από την άλλη βλέπουμε την ιαπωνική οικονομία την περίοδο 2000 - 2009 να αναπτύσσεται με μέσο ετήσιο ρυθμό 0,84%, και το 2009 να καταγράφει πτώση 5,2%. Δηλαδή καραμπινάτη κρίση υπερσυσσώρευσης κεφαλαίου. Ποια η εξέλιξη του κρατικού χρέους της Ιαπωνίας την ίδια περίοδο: Από 106,1% του ΑΕΠ το 2000, εκτινάχθηκε το 2008 στο 178% του ΑΕΠ, γεγονός που σημαίνει ότι η Ιαπωνία έχει σήμερα, τόσο απόλυτα όσο και σχετικά, το μεγαλύτερο χρέος στον κόσμο. Είναι γνωστό ότι οι κυβερνήσεις της χώρας αυτής επιδοτούν με τεράστια ποσά τις εξαγωγικές τους βιομηχανίες, ώστε οι τελευταίες να πωλούν τα εμπορεύματά τους στη διεθνή αγορά σε ανταγωνιστικές τιμές. Από την άλλη, όταν η χώρα αντιμετωπίζει οικονομική κρίση, για να είναι κερδοφόρες οι επιχειρήσεις στην εσωτερική αγορά, πρέπει επίσης να τις επιχορηγήσει το καπιταλιστικό κράτος. Αλλά δυσκολεύεται. Ο ζημιωμένος βέβαια είναι ο ιαπωνικός λαός, στις πλάτες του οποίου φορτώνουν το τεράστιο αυτό κρατικό χρέος. Βεβαίως, η έξοδος από την κρίση σε όφελος του κεφαλαίου χρειάζεται καταστροφή παραγωγικών δυνάμεων. Τώρα καταστρέφουν εργατική δύναμη. Αναγκαστικά θα καταστραφεί και μέρος του κεφαλαίου, των επιχειρήσεων δηλαδή, θα επέλθει συγκεντροποίησή του για να ξαναξεκινήσει ο κύκλος της διευρυμένης αναπαραγωγής.