Βγήκες στον πηγαιμό για την Ιθάκη; Ευχήθηκες να' ναι μακρύς ο δρόμος; Ε, ε;

Άρθρο του Αλέξανδρου Δελάρτζ

Αυτό είναι το καλό το προφίλ ολονών φαίνεται

Κάθε άνθρωπος έχει την Ιθάκη του να πούμε, ή αν το θέλετε καλύτερα, έχει και τη δικιά του ουτοπία. Δηλαδή γανιασμένος από το άδικο εκμεταλλευτικό σύστημα στο οποίο ζει, όταν γυρνάει μπαφιασμένος απ' τη δουλειά και την αράζει στην πολυθρόνα, εκεί λίγο πριν τον πάρει ο μορφέας αγκαλιά, σκέβεται: “τι ωραία θα' ταν να δούλευα 4-5 ώρες, να βγάζω ένα τσουβάλι λεφτά και τον υπόλοιπο χρόνο να πααίνω ταξίδια, βόλτες με το πεζώ εκατόν έξι. Να είχα λέει και ένα διώροφο με πισίνα. Όχι μόνο για μένα -πλεονέχτης δεν είμαι- όλοι να' χαν (συνήθως ο εργατάκος έχει μπέσα και φιλότιμο). Ναι, άλλα δεν θα έσκαγα τη χολή μου στη δουλειά, αφεντικά δεν θα υπήρχαν. Μόνοι μας θα επιβλέπαμε την παραγωγή να πούμε. Αλλά πώς θα γινόταν αυτό μέσα στο κωλοσύστημα που ζούμε; αααα, άρα άλλο σύστημα θέλει” κλπ κλπ.

Ο καθένας φτιάχνει μια ουτοπία για πάρτη του, για να καταφεύγει εκεί με το μυαλό του για να ξεφύγει στιγμιαία από τα εγκόσμια: ο χριστιανός τη μετα θάνατον ζωή, ο μουσουλμάνος τα πιλάφια, ο οικολόγος τα παρθένα δάση κι ο σεξουλιάρης τις παρθένες γενικώς. Όσο περισσότερο το δουλεύει στο μυαλό του, τόσο περισσότερο το προσαρμόζει στην πραγματικότητα. 

 

Ο Σερ Τόμας Μόρ.
Φαντάστηκε ισότητες και ισονομίες
500 χρόνια πριν. Άξιος!

Πρώτος στην ιστορία που το έγραψε σε βιβλίο ήταν ο Σερ Τόμας Μόρ, με το βιβλίο του “ουτοπία” που έγραψε το 1516 και εισήγαγε τον όρο, δηλαδή πεντακόσα χρόνια σχεδόν πριν. Περιέγραφε μια κενωνία ισότητας, ισονομίας, ισοπολιτείας και όλα τα ισο-. Ήταν μια πρώτη, χοντροκομμένη και θολή “πρόταση” οργάνωσης της κοινωνίας με ισότητα κι αδελφότητα. Πολύ νερό στ' αυλάκι κύλησε από τότενες και φτάκαμε στον Λένιν. 

 

Η Οδύσσεια του Ομήρου, το σπουδαίο αυτό έπος που είναι πια παγκόσμια κληρονομιά, είναι η ιστορία του βασιλιά της Ιθάκης μπλα, μπλα, μπλα, τα ξέρετε, να μην τα ξαναλέμε. Η “οδύσσεια του διαστήματος” είναι μια πασίγνωστη ταινία του Κιούμπρικ το 69, θα ασχοληθούμε άλλη φορά. Η “οδύσσεια του διαστήματος” (γαλλικός τίτλος Ulysses 31) τα κινούμενα σχέδια που βλέπαμε στα μικράτα μας, είναι η καλύτερη σειρά κινουμένων σκεδίων όλων των εποχών, μας δίδαξε πολλά, μας ταξίδεψε σε άλλους κόσμους μέσα από πολλές περιπέτειες, μας εμφύσησε την αγάπη για την λογοτεχνία επιστημονικής φαντασίας, την αγάπη για την υψηλή ποιότητα τέχνης, την ελευθερία και την τόλμη του μετασχηματισμού του μύθου σε μια μελλοντολογική μελέτη, μας δίδαξε τις αξίες της συντροφικότητας εκ νέου μετά τον Όμηρο. Μας δίδαξε, έστω και αλληγορικά, τη θέληση, τη συνειδητή προσπάθεια να φτάσεις στον τελικό στόχο σου, στην Ιθάκη σου να πούμε, ακόμα κι όταν σε καταβάλλει η απογοήτεψη και νομίσεις ότι δεν θα φτάσεις ποτέ. 

 

Η σειρά ήταν γαλλο-ιαπωνικής παραγωγής, πολύ προχωρημένη για την εποχή της, αρχές δεκαετίας 80. Παρ' όλο που απευθύνεται σε παιδιά, απευθύνεται σ' αυτά με σοβαρότητα και σεβασμό που αρμόζει σε ενήλικο. Η μουσική επένδυση, η οπτικοποίηση των περιπετειών του Οδυσσέα μεταφερμένες στο μέλλον, η ατμόσφαιρα όλη ήταν πολύ υψηλής αισθητικής, κάτι που επέδρασε μέσα μας με καταλυτικό τρόπο. Δεν προκάλεσε ουδέποτε αίσθηση βεβήλωσης του μύθου, ίσα-ίσα που έτσι τον μάθαμε καλύτερα ως οφείλαμε παίδες ελλήνων, τη ελληνική παιδεία μετέχοντες. 

 

Την Κίρκη, τον Κύκλωπα, τον Νηρέα, τον Σίσσυφο, τις Σειρήνες.

Ο πειρατής που μιλούσε
(και μας έμαθε) λατινικά

Σαν τον αστερίξ που μας έμαθε λατινικά. Εγώ που πρόλαβα τις δέσμες και πήγα τρίτη δέσμη, με τα φιλολογικά μαθήματα και το 98% κορίτσια, ενώ ήταν βασικό μάθημα, το μόνο που θυμάμαι είναι το ρεγκίνα ρόζας άματ. Ενώ στον αστερίξ έμαθα χίλια δυο: timeo danaos et dona ferentes, alea jacta est, non licet omnibus adire brivatum, et nunc reges intelligite, erudimini qui judicatis terram, quomodo vales? κλπ, ούτε ο Μάρκος Αυρήλιος τόσο φαρσί το λατινικό. Όπερ σημαίνει, ότι η παιδαγωγική μέθοδος που χρησιμοποιούμε είναι δια τα απορίμματα (για τα μπάζα). Η εκλαΐκεψη είναι πολύ μεγάλο πράμα, όπως η σωτηρία της ψυχής. Άμα μάθεις κάτι με διασκεδαστικό τρόπο και το συνδέσεις με ευχάριστα συναισθήματα, το κάνεις κτήμα σου, το αφομοιώνεις και σώζεις την ψυχή σου. Άμα γίνεις παπαγάλος, μπο-μεκ ξυρίζεσαι μαλακά, η τύχη σου στη διαδικασία της μαθήσεως θα είναι ίδια με την τύχη του παπαγάλου στη γνωστή διαφήμιση, θα φας το κεφάλι σου και θα πλέεις σε πελάγη απύθμενης βλακείας. 

 

Εις τον μύθον του Οδυσσέως εν τη σειρά ταύτη, προσετέθησαν και έτερα στοιχεία όπως π.χ το ρομποτάκι Νονό, η συντρόφισσα και ταλαντούχο κορίτσι Ντενίζ, ο κεντρικός κομπιούτερ Σιρκά (από το circuit=κύκλωμα;), χαρακτήρες οίτινες ηγαπήθησαν υπό του φιλοθεάμωνος νεανικού κοινού εξ' ίσου με τους εκ του Ομήρου καθιερωθέντες Οδυσσέαν τε και Τηλέμαχον. 

 

Το πιο χαρακτηριστικό όμως στοιχείο, που διατρέχει όλα τα επεισόδια είναι ότι οι θεοί του Ολύμπου είχαν βγάλει την παναγία του Οδυσσέα και των συντρόφων του κατά τον πηγαιμό του στην Ιθάκη, συνεχώς του βάζαν εμπόδια. Συνεχώς στο ψάξιμο και στην περιπλάνηση, υπήρχαν φορές που απογοήτευση κατέβαλλε τον Οδυσσέα κι άντε να βρεις προς τα που θα πας, ολάκερο διάστημα, μήτε πάνω, μήτε κάτω, δεξιά, ζερβά, παντού άστρα και κακό και black magic σκότος. Και για να κάνουμε μια τραβηγμένη απ' τα μαλλια αντιστοιχία με το σήμερα, ο Οδυσσέας και συντροφία είναι το επαναστατικό κόμμα της εργατικής τάξεως και οι θεοί είναι οι αστοί. Η Ιθάκη είναι ο κομμουνισμός – σοσιαλισμός είναι οι γαλαξιακοί πάγοι, η κατώτερη κι ανώριμη βαθμίδα του κομμουνισμού. Η πάλη των τάξεων μέσα από τον ανειρήνευτο ταξικό αγώνα έχει τα μπρος και τα πίσω του, απς εντ ντάουνς, ένα βήμα μπρος, δυο βήματα πίσω κλπ. Η μεγάλη πλειοψηφία των συντρόφων είναι κοιμισμένη και αιωρείται κατόπιν παρεμβάσεως των θεών, κάτι που δεν απέχει και πολύ από τη σημερινή πραγματικότητα. Η πρωτοπορία του κόμματος, ο γραμματέας Οδυσσέας, ο Τηλέμαχος, η Ντενίζ το πολίτμπιρο, ο νονό η κομματική βάση σε μια αρμονική σχέση βάσης-καθοδήγησης μέσα από τη διαλεκτική ενότητα και πάλη των αντιθέτων, εν αντιθέσει με τις περι του αντιθέτου τελευταίες αντιλήψεις.

 

Το σπάσιμο των γαλαξιακών πάγων συμβολίζει με παραστατικότατο τρόπο την λενινιστική ρήση περί του σπάσιμου του πάγου και του ανοίγματος του δρόμου. Η έφοδος στους ουρανούς, στα βάθη του διαστήματος εν τω προκειμένω γίνεται πραγματικότητα και οι θεοί του Ολύμπου- αστική τάξη, μπορεί να ρουφήξει το αυγουλάκι της αναπολώντας τα περασμένα μεγαλεία. Άμετε στο διάλο, μας αλλάξατε τον αδόξαστο στο πήγαινέλα, αλλά θα γίνει κόκκινη έτσι κι αλλιώς που λέει και το επαναστατικόν άσμα.

 

Κι εδώ βρίσκεται ο σπόρος της επαναστατικότητας: η σειρά δίδαξε με εξαιρετικό τρόπο, την αμφισβήτηση στους θεούς, στο κατεστημένο. Τι βλάσφημο για μια εξόχως συντηρητική και θεοσεβούμενη κοινωνία! Πώς να μην πας μετά κατευθείαν στο ψητό; 

 

Χωρίς πλάκα, από τότε που έβαλε ο Δυσσέας μέσα μου τα καινά δαιμόνια της αμφισβήτησης των πλασμάτων από κοπανιστό αέρα που τα λέμε “θεούς”, ηρνήθην μετά βδελυγμίας να πάω να μεταλάβω την επομένην Κυριακήν στην ενορία, μια συνήθεια που μάταια προσπάθησε να μας μάθει η συχωρεμένη η μάνα μας, καλή γυναίκα ήταν, (ανύπαρκτος) θεός σχωρέστην. Η παιδική σειρά υπήρξε το έναυσμα για το διαλεκτικό “άλμα”, το πέρασμα από την ποσότητα στην ποιότητα, την άρνηση της άρνησης, το τσάκισμα του παλιού ψυχοδιανοητικού καθεστώτος, που δεν το αρνηθήκαμε από βίτσιο κι από αντίδραση, αλλά απλά πατήσαμε πάνω του και το ξεπεράσαμε υλιστικότατα και διαλεκτικότατα, άσχετα αν δεν ξέραμε γρί τότε από διαλεκτική. Το ελληνορθόδοξο παρελθόν μας έφαγε την διαλεκτική σκόνη της νοητικής μας εξελίξεως. Αμήν, του κυρίου δεηθώμεν.

Ο διαστημικός Οδυσσέας το λοιπόν ήταν ο διαλεκτικά μετασχηματισμένος ομηρικός ήρωας στο μέλλον, σε ένα αλληγορικό και υψηλής αισθητικής σκηνικό που ενίσχυε την αξία του ομηρικού μύθου με τρόπο ιδιαίτερα διδακτικό για παιδιά σχολικής ηλικίας. Τα μελλοντικά ταξίδια του ανθρώπου στο αχανές διάστημα μας δίνουν μια πρώτη εικόνα για την Ιθάκη της ανθρωπότητας που στην πραγματικότητα είναι να καταλάβει πλέρια τον εαυτό της. Ο πραγματικός κομμουνισμός θα έρθει κάπου στο πολύ μακρινό μέλλον, όταν η ανθρωπότητα (μπορεί μαζί με άλλους νοήμονες οργανισμούς, ποιος ξέρει;) θα φτάσει σε τέτοιο επίπεδο αυτοσυνείδησης που θα συμπεριφέρεται ως η συνείδηση του ίδιου του σύμπαντος. Ποιος ξέρει πώς θα εξελιχτεί βιονοητικά ο άνθρωπος μετά από εκατομμύρια χρόνια, ποιος ξέρει σε ποιο βαθμό θα μπορεί να κατανοεί και να παρεμβαίνει στην ίδια την ύλη; Θαρρώ μια από τις πιο βαθιές ρήσεις του Ένγκελς, ότι ο άνθρωπος βρίσκεται σε διαρκή πάλη με τη φύση και προσπαθεί να τη δαμάσει, να τη νικήσει για να εξασφαλίσει την επιβίωσή του, αν την επεκτείνεις στο πολύ μακρινό μέλλον θα φτάσει να σημαίνει ότι, κατανοώ το σύμπαν και τους νόμους της ύλης σημαίνει ταυτόχρονα ότι κατάφερα και να τους ελέγξω, όσο περνάει απ' το χέρι μου τελωσπάντων, μέσα στους φυσικούς περιορισμούς που έχω επειδή κι εγώ φύση είμαι, σύμπαν είμαι. Το βασίλειο της ελευθερίας που θα απλωθεί ανάμεσα στους γαλαξίες, θα επανακαθορίσει κάποια στιγμή το ζητούμενο για τον άνθρωπο, τότε θα λέμε για την ύλη που συνειδητοποιεί τον εαυτό της: τι καθήκον θα έχει τότε; Ως που μπορούμε να τολμήσουμε να σκεφτούμε για την εξέλιξη του είδους μας; Εγώ λέω μπορούμε να τολμήσουμε να σκεφτούμε όσο πιο μακρυά στον μελλοντικό χρόνο γίνεται, ακριβώς για να συμφιλιωθούμε με το Μέγα Δέος που έλεγε ο Καζαντζάκης.

Και θα μου πείτε με το δίκιο σας: μα τι αρλούμπες μας τσαμπουνάς τόσην ώρα; εδώ έχουμε μνημόνια, δουνουτού, χρέη, πιστωτικές, ενοίκια, πότε θα γίνω μάνα, πασόκ νουδού. Σας τσαμπουνάω ό,τι με δίδαξε ο Οδυσσέας του μέλλοντος: να τολμάω να σκεφτώ πιο πέρα από κει που θαρρώ ότι μπορεί να πάει το μυαλό μου. Να ξεφεύγω απ' το ταπεινό σήμερα, να πηγαίνω στο πιο μακρινό κι εκλεπτυσμένο μέλλον, και να ξαναγυρνώ με χαρά στο χοντρόπετσο παρόν και να το χαίρομαι κιόλας. Όχι να είμαι απαθής. Να είμαι μέσα στον κόσμο σαν ταξιδιώτης απ' το μέλλον, που κομίζω ένα όραμα στον κόσμο του σήμερα. Όχι μια ουτοπία σκέτη για να ξεκουράζω το μυαλό μου μόνο, σαν τον Σερ Τόμας Μόρ. Και μια ιδέα που να με γαληνεύει καθώς θα τη σκέφτομαι αλλά και ένα πρόγραμμα για δράση για να φτάσω κάποια στιγμή στην ιδέα που με γαληνεύει. Που από ιδέα πάω να το κάνω Ιθάκη.

Μαντινάδα δια τον επίλογον της ως άνω κοινωνικοφιλοσοφικής πραγματείας

πάλι μού γράψες ένα σωρό αρλούμπες

φάε τώρα το ψωμί με τις ελιές τις θρούμπες