Μέσα από το πρίσμα του "Κράτος και επανάσταση" μέρος τρίτο

Εδώ το πρώτο μέρος

Εδώ το δεύτερο μέρος

Αν και χρωστάω τόσο καιρό αυτό το τρίτο μέρος της σειράς άρθρων από το "Κράτος και Επανάσταση" δεν σημαίνει ότι το είχα ξεχάσει ολότελα. Θεωρώ η συγκεκριμένη χρονική στιγμή είναι κατάλληλη για να ολοκληρωθεί η σειρά και παράλληλα να θυμηθούμε τα προηγούμενα μέρη, αφού βιώνουμε μια περίοδο κλιμάκωσης της κρατικής καταστολής και του κυβερνητικού αυταρχισμού. Προχωράμε λοιπόν από εκεί που είχαμε μείνει.

Στο προηγούμενο μέρος είχαμε σταματήσει στην κατάργηση του αστικού κράτους, όπως όμως είναι λογικό, δεν μπορούμε να περάσουμε αυτόματα στην ιδανική κοινωνία, η ανατροπή του αστικού κράτους είναι μόνο μια στιγμή στην σοσιαλιστική οικοδόμηση, δηλαδή στην πορεία προς τον κομμουνισμό. Έτσι είναι απαραίτητο να δομήσουμε το εργατικό ας το πούμε κράτος, χρησιμοποιώντας φυσικά όσες από τις μέχρι τότε κατακτήσεις μπορούν να χρησιμοποιηθούν αλλά λειτουργώντας με εντελώς διαφορετική φιλοσοφία(όσον αφορά τη δομή), καθώς κυρίαρχο στοιχείο του νέου οικοδομήματος θα είναι ο εργατικός έλεγχος.

Ας δούμε όμως τι είχε να πει ο ίδιος ο Λένιν επ' αυτού:

Εμείς δεν είμαστε ουτοπιστές. Δεν <<ονειρευόμαστε>> ότι θα τα βγάλουμε πέρα μονομιάς χωρίς καμιά διοίκηση, χωρίς καμιά υποταγή. Αυτά τα αναρχικά ονειροπολήματα, βασισμένα στην μη κατανόηση των καθηκόντων της δικτατορίας του προλεταριάτου, είναι απολύτως ξένα στον μαρξισμό και στην πράξη χρησιμεύουν απλώς για την αναβολή της σοσιαλιστικής επανάστασης ωσότου γίνουν αλλιώτικοι οι άνθρωποι. Όχι, εμείς θέλουμε τη σοσιαλιστική επανάσταση με τους ανθρώπους που έχουμε τώρα, που δεν θα μπορέσουν να τα βγάλουν πέρα δίχως υποταγή, δίχως έλεγχο, δίχως <<επιστάτες και λογιστές>>.

Η υποταγή όμως πρέπει να είναι απέναντι στην ένοπλη πρωτοπορία όλων των καταπιεζομένων εργαζομένων - στο προλεταριάτο. Ο ειδικός <<ρόλος του προϊσταμένου>> των δημοσίων υπαλλήλων μπορεί και πρέπει να αρχίσει να αντικαθίσταται αμέσως από τη μια μέρα στην άλλη με τις απλές λειτουργίες των <<επιστατών και λογιστών>>, λειτουργίες που ήδη από τώρα είναι πέρα για πέρα προσιτές στο επίπεδο ανάπτυξης των κατοίκων της πόλης γενικά και που μπορούν κάλλιστα να εκπληρωθούν με μισθό εργάτη.

Ξεκινώντας απ' ότι έχει ήδη δημιουργήσει ο καπιταλισμός, θα οργανώσουμε την μεγάλη παραγωγή εμείς οι ίδιοι, οι εργάτες, στηριγμένοι στη δική μας εργατική εμπειρία, καθιερώνοντας μια αυστηρότατη, σιδερένια πειθαρχία, που θα την υποστηρίζει η κρατική εξουσία των ενόπλων εργατών, θα περιορίσουμε τους δημοσίους υπαλλήλους στον ρόλο των απλών εκτελεστών των εντολών μας, που θα είναι υπεύθυνοι για τις πράξεις τους, ανακλητοί, με μέτρο αμειβόμενοι <<επιστάτες και λογιστές>>(φυσικά σ' αυτούς θα συμπεριλαμβάνονται και τεχνικοί όλων των κατηγοριών, ειδικοτήτων και βαθμίδων) - αυτό είναι το δικό μας, το προλεταριακό καθήκον, να από τι μπορούμε, και πρέπει να αρχίσουμε όταν κάνουμε την προλεταριακή επανάσταση. Μια τέτοια αρχή, πάνω στη βάση της μεγάλης παραγωγής, οδηγεί μόνη της στη βαθμιαία <<απονέκρωση>> κάθε υπαλληλίας, στη σταδιακή δημιουργία μιας τάξης πραγμάτων - τάξης χωρίς εισαγωγικά, τάξης που δεν μοιάζει με την μισθωτή δουλεία - μιας τάξης, όπου οι διαρκώς απλοποιούμενες λειτουργίες επιστασίας και λογοδοσίας θα εκτελούνται από όλους διαδοχικά, θα γίνονται μετά συνήθεια, τέλος, θα ατονήσουν σαν ειδικές λειτουργίες ενός ιδιαίτερου στρώματος ανθρώπων.[1]

Πρακτικό παράδειγμα από το οποίο μπόρεσε να βγάλει συμπεράσματα ο Λένιν(και άλλοι θεωρητικοί πριν από εκείνον) ήταν η Κομμούνα του Παρισιού με τις επιτυχίες και τα μοιραία λάθη που οδήγησαν στην ανατροπή της. Αντίστοιχα, πρακτικό παράδειγμα για εμάς σήμερα είναι η σοσιαλιστική οικοδόμηση στην Σοβιετική Ένωση, που πήγε την λαϊκή εξουσία πολλά σκαλιά πιο ψηλά και που παρά την μεγάλη επιτυχία της πολεμήθηκε και ανατράπηκε τελικά και εκείνη. Βέβαια μελετώντας ο Λένιν τα λάθη της Κομμούνας, απέφυγε πολλές παγίδες τόσο κατά τη διάρκεια αλλά κυρίως μετά την επανάσταση στην Ρωσία, χάρη στην οποία πέτυχαν οι προλετάριοι και τα φτωχά κοινωνικά στρώματα που λιμοκτονούσαν επί τσάρου, πρωτόγνωρες για την εποχή κατακτήσεις. Ανάλογα μπορούμε να φανταστούμε, φέρνοντας το πράγμα στο σήμερα, πόσο ανεκτίμητες πληροφορίες μπορεί να μας δώσει με τη σειρά της η σοσιαλιστική οικοδόμηση στην ΕΣΣΔ.

Για την λειτουργία του κράτους στο σοσιαλισμό ο ίδιος ο Μαρξ υποστήριζε:

Μόνο προσωρινά είναι απαραίτητο το κράτος στο προλεταριάτο.[...] Δεν διαφωνούμε καθόλου με τους αναρχικούς στο ζήτημα της κατάργησης του κράτους ως σκοπό. Υποστηρίζουμε πως για την επίτευξη αυτού του σκοπού είναι απαραίτητη η προσωρινή χρήση των οργάνων, των μέσων και των μεθόδων της κρατικής εξουσίας εναντίον των εκμεταλλευτών, όπως για την κατάργηση των τάξεων είναι απαραίτητη η προσωρινή δικτατορία της καταπιεζόμενης τάξης.[2]
Και μας λέει χαρακτηριστικά ο Ένγκελς:

Θα κρατούσε ποτέ η Παρισινή Κομμούνα, έστω και μια μέρα, αν δεν είχε χρησιμοποιήσει εναντίον της αστικής τάξης το κύρος του οπλισμένου λαού;[3]

Γιατί το προλεταριάτο οφείλει μεταξύ άλλων, αν δεν θέλει να χάσει την εξουσία μέσα από τα χέρια του, να επιβληθεί στην ηττημένη μεν, όχι οριστικά δε, αστική τάξη και στους υποστηρικτές της. Με λίγα λόγια οφείλει να διαμορφώσει έναν τέτοιο κρατικό μηχανισμό, και να τον στρέψει ενάντια στην αστική τάξη, όπως εκείνη έκανε μέχρι τότε εναντίον του. Το προλεταριακό κράτος βέβαια δεν έχει μόνο αυτό το ρόλο, καθώς πρέπει να συντονίσει, να οργανώσει, να διαπαιδαγωγήσει τα κοινωνικά υποκείμενα τα οποία είχαν μάθει να ζουν ως τότε διαφορετικά εφόσον υπήρχε άλλο καθεστώς. Διαφορετικά ο <<τελικός σκοπός>>, που είναι ο κομμουνισμός, δεν θα μπορέσει ποτέ να πραγματοποιηθεί.

Ο Μαρξ, ο Ένγκελς και ο Λένιν μιλούν για απονέκρωση του κράτους, τι σημαίνει άραγε αυτό; Μήπως ότι θα επικρατεί χάος και ότι δεν θα υπάρχει κανενός είδους οργανωτική δομή; Όχι, δεν σημαίνει κάτι τέτοιο, ας δούμε όμως πως το περιγράφει με σύντομο τρόπο ο Λένιν σχολιάζοντας τον Ένγκελς.

Έτσι έχει το ζήτημα των δημοσίων λειτουργιών από πολιτικές σε απλές διαχωριστικές λειτουργίες, καθώς και το ζήτημα του <<πολιτικού κράτους>>. Αυτή η τελευταία διατύπωση, που κυρίως μπορεί να προκαλέσει παρανοήσεις, αφορά τη διαδικασία απονέκρωσης του κράτους: σε μια ορισμένη βαθμίδα της απονέκρωσης του, το κράτος που απονεκρώνεται μπορούμε να το ονομάσουμε <<μη πολιτικό κράτος>>.[4]

Έτσι όπως το καταλαβαίνω εγώ, το απονεκρωμένο κράτος θα είναι μη πολιτικό, επειδή δεν θα αφορά την προσπάθεια επιβολής της μιας τάξης ή του ενός κοινωνικού στρώματος πάνω στο άλλο, εφόσον στον κομμουνισμό θα έχουν εξαφανιστεί τα ταξικά συμφέροντα, αλλά θα έχει καθαρά λειτουργικό, διεκπεραιωτικό ρόλο στην υπηρεσία όλων "εξ ίσου"(το βάζω σε εισαγωγικά και θα δούμε παρακάτω γιατί). Άρα για να περάσουμε στην κατάργηση του πολιτικού κράτους πρέπει να υπάρξει κάποιου είδους αλλαγή συνειδήσεων στην κοινωνία, να μάθουν όλοι να σκέφτονται με βάση το κοινό συμφέρον και όχι με βάση το ατομικό ή το ταξικό συμφέρον τους(ή της κλίκας τους), κάτι που δεν γίνεται από την μια μέρα στην άλλη. Για να ξεκινήσει να γίνεται κάτι τέτοιο πρέπει να υπάρχει γενική συμμετοχή στην πολιτική και κοινωνική ζωή, πράγμα που δεν είναι δυνατόν να συμβεί μέσα στον καπιταλισμό όπως είδαμε στο δεύτερο μέρος.

Επ' αυτού γράφει ο Λένιν:

Η δικτατορία του προλεταριάτου, η περίοδος της μετάβασης στον κομμουνισμό, θα δώσει πρώτη φορά μια δημοκρατία για τον λαό, για την πλειονότητα, παράλληλα με την απαραίτητη καθυπόταξη της μειονότητας των εκμεταλλευτών. Μόνο ο κομμουνισμός είναι σε θέση να δώσει μια πραγματικά ολοκληρωμένη δημοκρατία, και όσο πιο ολοκληρωμένη θα είναι η δημοκρατία αυτή, τόσο πιο γρήγορα θα γίνει περιττή, θα νεκρωθεί από μόνη της.[5]

Όμως ο κομμουνισμός δεν στοχεύει απλά και μόνο στην ισότητα με την έννοια του επακριβώς ίσου μοιράσματος των αγαθών για ίση[ας πούμε] ποσότητα εργασίας, αυτό αν και είναι ένας από τους πρωταρχικούς στόχους της σοσιαλιστικής οικοδόμησης και χρησιμεύει ως <<κανόνας>> μεταξύ των κοινωνικών υποκειμένων ώστε να υπάρχει κάποιο είδος δικαίου και ένα αίσθημα κοινωνικής δικαιοσύνης, δεν αρκεί. Ο κομμουνισμός προσφέρει κάτι περισσότερο καθώς αναγνωρίζει τις ιδιαιτερότητες των ανθρώπων, αν κάποιος έχει περισσότερη ανάγκη, αν είναι πιο αδύναμος από κάποιον άλλο(άρα χρειάζεται να προσπαθεί περισσότερο για να παράξει το ίδιο), αν έχει πολυμελή οικογένεια κλπ. Συνεπώς ο κομμουνισμός αντικρίζει τον κάθε άνθρωπο ξεχωριστά και του προσφέρει αυτό που πραγματικά έχει ανάγκη, ή πιο σωστά και χρησιμοποιώντας τα λόγια του Μαρξ, "στον κομμουνισμό ο καθένας προσφέρει σύμφωνα με τις δυνατότητες του και αμείβεται σύμφωνα με τις ανάγκες του".

Λαγωνικάκης Φραγκίσκος(Poexania).




[1] Β.Ι. Λένιν, Κράτος και επανάσταση, εκδ. σύγχρονη εποχή, Αθήνα 2012, σελ. 61 - 62.


[2] Στο ίδιο, σελ. 75.


[3] Στο ίδιο, σελ. 77.


[4] Στο ίδιο, σελ. 78.


[5] Στο ίδιο, σελ. 108.