Η πτωτική τάση του ποσοστού κέρδους ως ποσοτική έκφραση της αποτυχίας του συστήματος.

Το παρακάτω αποτελεί τμήμα απο παλαιότερο άρθρο. Το επαναφέρουμε για να επιστρέψει η συζήτηση περι της καπιταλιστικής κρίσης, στην ουσία του προβλήματος, δηλαδή στον κεφαλαικρατικό τρόπο παραγωγής, τον Καπιταλισμό που πολλοί φοβούνται ακόμα και να ονοματίσουν, μακριά απο χρεολαγνείες και αποπροσανατολιστικές επιτροπές ελέγχου του χρέους.

Πρόκειται για έναν νόμο της Οικονομίας, ο οποίος καταγράφηκε για πρώτη φορά απο τον Κάρλ Μάρξ στο έργο του "Το Κεφάλαιο, κριτική της πολιτικής οικονομίας" . Ο νόμος αυτός περιγράφει, πως με την ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνολογίας, αναπτύσσονται συνεχώς οι παραγωγικές δυνάμεις, πράγμα το οποίο στην καπιταλιστική κοινωνία αυξάνει την οργανική σύνθεση του κεφαλαίου (κεφαλαιοποίηση της παραγωγής), με αποτέλεσμα ο καπιταλιστής να βρίσκεται αντιμέτωπος με την πτώση του ποσοστού του κέρδους του !

Το παραπάνω πολύ απλά σημαίνει πως ο κάθε επιχειρηματίας, προσπαθεί, επενδύοντας την υπεραξία που καρπώνεται, στην ίδια του την επιχείρηση και ενισχύοντάς την ουσιαστικά, με περισσότερα και αποδοτικότερα μηχανήματα, με καλύτερες και μεγαλύτερες εγκαταστάσεις, οργανώνοντας καλύτερα το προσωπικό του, εξειδικεύοντας τους εργάτες και τις εργασίες κλπ ... προσπαθεί να αυξήσει σταδιακά την παραγωγικότητα της επιχείρησης και την μάζα της κερδοφορίας του.


Αναπτύσσοντας όμως την παραγωγικότητα της επιχείρησης, ο καπιταλιστής αυξάνει το κεφάλαιο που οφείλεται σε εξοπλισμούς και πρώτες ύλες (Σταθερό κεφάλαιο, ή αλλιώς πάγιο κεφάλαιο) ενώ οι συνολικές αποδοχές των εργαζομένων (Μεταβλητό κεφάλαιο), είτε μένουν σταθερές, είτε μειώνονται, καθώς ο κάθε εργάτης παράγει ολοένα και περισσότερα προϊόντα και υπηρεσίες, στον ίδιο χρόνο. Το κλάσμα, μεταξύ σταθερού (πάγιου) και μεταβλητού κεφαλαίου, αποτελεί την οργανική σύνθεση του κεφαλαίου, Ο= Σ/Μ. Το κέρδος του καπιταλιστή, είναι η λεγόμενη υπεραξία (Υ), η οποία εξαρτάται από τον βαθμό εκμετάλλευσης του εργαζομένου, ενώ το ποσοστό κέρδους (Κ) είναι το κλάσμα υπεραξίας και συνολικού κεφαλαίου, Κ=Υ/(Σ+Μ). Εαν θεωρήσουμε λοιπόν πως ο καπιταλιστής διατηρεί τον ίδιο βαθμό εκμετάλλευσης των εργαζομένων, δηλαδή η υπεραξία που καρπώνεται διατηρείται σταθερή απέναντι στις συνολικές αποδοχές του εργατικού δυναμικού, τότε είναι φανερό πως με την αύξηση του σταθερού κεφαλαίου (και ουσιαστικά την αύξηση της οργανικής σύνθεσης του κεφαλαίου), μειώνεται το ποσοστό κέρδους (Κ) του καπιταλιστή (προσοχή, μιλάμε για ποσοστό κέρδους και όχι για μάζα κέρδους).

Βλέπουμε δηλαδή, πως η επιδίωξη του καπιταλιστή, να αποκομίζει όλο και μεγαλύτερο κέρδος, σε σχέση με τα κεφάλαια που "ρίχνει" ως επένδυση στην παραγωγή (είτε πρόκειται για πρώτη ύλη, είτε για την αύξηση της παραγωγικότητας), τελικά αποτελεί μια απο τις μεγαλύτερες αντιφάσεις του ίδιου του καπιταλιστικού συστήματος, καθώς αυτό που καταφέρνει τελικά, είναι να μειώνει συνεχώς το ποσοστό του κέρδους του. Αυτός ο νόμος του Καπιταλισμού, ουσιαστικά πηγάζει απο το γεγονός πως το κέρδος του καπιταλιστή εξάγεται απο την εκμετάλλευση της εργατικής δύναμης, η οποία - προσέξτε - συνεχώς μειώνεται κατα την διαρκή πρόοδο της τεχνολογίας και ουσιαστικά των μέσων παραγωγής.

Και γιατί έχει σημασία το ποσοστό κέρδους, και όχι η μάζα κέρδους ??? Διότι όσο αυξάνεται η παραγωγική ικανότητα ενός μέσου παραγωγής (μιας επιχείρησης), τόσο αυξάνουν και οι απαιτήσεις της σε κεφάλαια που χρησιμεύουν στην παραγωγή (πρώτες ύλες), όσο και στην ανάπτυξη της παραγωγικότητας (νέα μηχανήματα, εγκαταστάσεις). Ενώ αντίθετα όσο προοδεύει η παραγωγικότητα ενός μέσου παραγωγής, τόσο η πτώση του ποσοστού κέρδους, εμφανίζεται ολοένα και πιο έντονα ως μια τάση που εμποδίζει τον καπιταλιστή, να συνεχίσει την παραγωγή στους ίδιους ρυθμούς.

Κατανοώντας τα παραπάνω, μπορεί κάποιος εύκολα να εντοπίσει τις μεδόδους που έχει επιλέξει η αστική τάξη και οι πολιτικοί τους αντιπρόσωποι, ώστε να μετριάσουν (και όχι φυσικά να εξαλείψουν, διότι αυτό δεν γίνεται) τις συνέπειες του νόμου αυτού και να κερδίσουν χρόνο και χρήμα, εις βάρος της εργαζόμενης κοινωνίας. Οι μέθοδοι αυτοί, εκτείνονται σε δυο κύριους άξονες, αφενώς στην αύξηση της εκμετάλλευσης των εργαζομένων (αύξηση της υπεραξίας) και αφετέρου στην κοινωνική επιβάρυνση του κόστους των νέων μέσων παραγωγής, μέσω του αστικού κράτους !

Μερικές από αυτές τις μεθόδους είναι :

(α) Οι κυβερνητικές πολιτικές λιτότητας (πάγωμα ή μείωση των αποδοχών), οι οποίες σε συνδυασμό με τις σταθερές ή αυξημένες τιμές των προϊόντων και υπηρεσιών, αυξάνουν την εκμετάλλευση των εργαζομένων, και επομένως την παραγόμενη (σχετική) υπεραξία.

(β) Η αύξηση της εργάσιμης ημέρας, (είτε υπάρχει, είτε δεν υπάρχει ανάλογη αύξηση αποδοχών), το οποίο οδηγεί ξανά στην μεγέθυνση της εκμετάλλευσης και της παραγόμενης (απόλυτης) υπεραξίας.

(γ) Η κρατικές επιδοτήσεις των θέσεων εργασίας, μέσω του ΟΑΕΔ ή ευρωπαϊκών προγραμμάτων, ώστε ουσιαστικά να πληρώνεται απο το κράτος ένα μέρος του μεταβλητού κεφαλαίου του καπιταλιστή. Σε αυτήν την περίπτωση δεν καρπώνεται απλά την παραγώμενη υπεραξία, αλλά και την αρχική αξία της εργασίας.

(δ) Η υπονόμευση των εργατικών δικαιωμάτων σε επίπεδο συλλογικών συμβάσεων εργασίας, με στόχο ξανά την μείωση των αποδοχών των εργαζομένων και την αρπαγή της σχετικής υπεραξίας.

(ε) Η εντατικοποίηση της εργασίας, με τρόπους που να αυξάνουν τον φόρτο εργασίας ανα εργαζόμενο, χωρίς ανάλογη αύξηση των αποδοχών.

(στ) Οι αναπτυξιακοί νόμοι, με τους οποίους επιδοτούνται κυρίως οι μεγάλες επιχειρήσεις, ώστε να μειώνεται το κόστος του σταθερού κεφαλαίου (το οποίο επιβαρύνει πλέον το δημόσιο), και να μειώνουν την οργανική σύνθεση του κεφαλαίου.

(ζ) Οι διάφορες διεθνείς συνθήκες, οργανισμοί και ενώσεις (GATT, NAFTA, Ευρωπαϊκή Ένωση, κλπ), οι οποίες απελευθερώνουν το εξωτερικό εμπόριο και δίνουν έτσι την δυνατότητα στους καπιταλιστές είτε να επιλέγουν ως παραγωγική βάση, χώρες με φτηνό εργατικό προσωπικό, είτε να εισάγουν φτηνές πρώτες ύλες, απαλλαγμένες από δασμούς. Με αυτόν τον τρόπο μειώνουν και το σταθερό, αλλά και το μεταβλητό κεφάλαιο.

(η) Οι διευκολύνσεις στις διαδικασίες συγχωνεύσεων και εξαγορών εταιριών, καθώς με αυτόν τον τρόπο μειώνεται το κόστος του σταθερού κεφαλαίου, με χρήση λιγότερων μηχανημάτων ή εγκαταστάσεων, κλπ

(θ) Πολιτικές ρυθμίσεις "εκπτώσεων" ή άφθονη άτοκη πίστωση (με τους τόκους να αναλαμβάνονται απο το δημόσιο), ώστε να μειώσουν το σταθερό κεφάλαιο.

(η) Ελαχιστοποίηση κόστους σε βάρος της υγείας και της ζωής των εργαζομένων και της ποιότητας των παραγόμενων προϊόντων.

και άλλες ... 

Ο νόμος της πτωτικής τάσης του ποσοστού κέρδους, περιγράφει μια μακροχρόνια διαιωνιζόμενη δυσλειτουργία του ίδιου του συστήματος, η οποία δεν επιλύεται με τα οικονομικά του συστήματος, όσες παρεμβάσεις και εαν επιχειρήσουν οι καπιταλιστές και οι πολιτικοί τους αντιπρόσωποι, καθώς η οργανική σύνθεση του κεφαλαίου πάντα θα αυξάνεται με μεγαλύτερους ρυθμούς απ'ότι η εκμετάλλευση των εργαζόμενων, συνυπολογίζοντας την διπλή ιδιότητα των εργαζομένων-καταναλωτών. 

Παρ' αυτά η πτώση του ποσοστού του κέρδους, δεν αποτελεί την αιτία των κρίσεων αλλά αποτελεί την ποσοτική έκφραση της αποτυχίας του συστήματος, να προσαρμοστεί στις νέες συνθήκες της παραγωγικής διαδικασίας, καθώς οι επένδυσεις γίνονται ολοένα και λιγότερο αποδοτικές και η παραγωγή εμποδίζεται. Η σημασία του νόμου αυτού, είναι ότι εντείνει τις εγγενείς αντιφάσεις του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής, ανάμεσα (1) στην ανάπτυξη των μέσων παραγωγής, όπου μέσω της όξυνσης του ανταγωνισμού των επιχειρήσεων (στασιμότητα επενδύσεων, χρεωκοπίες, εξαγορές κλπ) οδηγεί στην συγκέντρωση και συγκεντροποίηση του κεφαλαίου σε λίγους επιχειρηματικούς κολοσσούς και (2) στην εξαθλίωση της κοινωνίας ....