Η Αγία Ιωάννα των Σφαγείων : αίτημα επανάστασης

Ο Μπρεχτ επικαιροποιείται με τις κρίσεις. Ίσως αυτό εξηγεί γιατί φέτος ανεβαίνουν παντού παραστάσεις του. Μην ελπίζετε ότι θα πάτε στο θέατρο Ακροπόλ και θα δείτε μια mild εκδοχή του κομμουνιστή και άθεου συγγραφέα, προσαρμοσμένη ίσως στα γούστα της εποχής . Όχι, η παράσταση είναι ένα τρίωρο σφυροκόπημα των αυτιών, ανερυθρίαστα προπαγανδιστική : μαρξιστική, κομμουνιστική, αντι-ηθικολογική, αντικαπιταλιστική, αντι-θρησκευτική, αντι-εκμεταλλευτική, υπέρ της βίας και της πάλης των τάξεων.

Ο Γερμανός δραματουργός Μπέρτολτ Μπρεχτ (1898 – 1956) είναι ένας άνθρωπος του καιρού του. Έζησε όλα τα μεγάλα γεγονότα που σημάδεψαν την Ευρώπη το πρώτο μισό του 20ου αιώνα, την άνοδο του κομμουνισμού σαν πολιτικό ρεύμα στη Ρωσία και άλλες χώρες, τους δύο παγκόσμιους πολέμους,τη δημοκρατία της Βαϊμάρης την άνοδο του φασισμού, το μοίρασμα της Γερμανίας σε Ανατολική και Δυτική, τη μετατροπή της Ανατολικής Γερμανίας σε κομμουνιστική. Το έργο του αρχικά διαπνεόταν από το πνεύμα του αντιμιλιταρισμού, αλλά η εξαθλίωση που έφερε η παγκόσμια οικονομική κρίση του 1920 και η άνοδος του γερμανικού εργατικού κινήματος έδωσαν ισχυρή μαρξιστική στροφή στο έργο του.

Η “Αγία Ιωάννα των Σφαγείων” άρχισε να γράφεται πολύ νωρίς, το 1929, αλλά δεν πρόλαβε ποτέ να την ανεβάσει ο ίδιος. Παίχτηκε για πρώτη φορά μετά το θάνατο του το 1959, την εποχή που μαγειρεύεται το οικονομικό θαύμα της μεταπολεμικής Γερμανίας.
Χρησιμοποιώντας τη φόρμα του “επικού θεάτρου”, που εισήγαγε ο ίδιος, με τη γλώσσα της διαλεκτικής μας παρουσιάζει το ταξίδι της Ιωάννας Νταρκ (μεταφορά από τη Jeanne D’Ark προφανώς) από την αφέλεια και την άγνοια, στη σκληρή αλήθεια για το πώς δουλεύει πραγματικά ο σύγχρονος κόσμος. Η Ιωάννα Νταρκ, κοπέλα έξυπνη, δραστήρια, που προσπαθεί να κάνει τη διαφορά μέσα από τη θρησκευτική οργάνωση “Μαύρα Καπέλα”, προσπαθεί να βοηθήσει τους φτωχούς ανέργους σε ένα σκηνικό, που μοιάζει να είναι έξω από τα βιομηχανικά σφαγεία του Σικάγου. Αρκετά αλαζονική, προστατευμένη μέσα από την άγνοια της για την πραγματική πείνα, δεν μπορεί να καταλάβει γιατί οι φτωχοί δεν εμπιστεύονται το λόγο του Κυρίου. Οπότε αποφασίζει να μάθει από πρώτο χέρι, από τα χείλη του ίδιου του μεγιστάνα Πιέρποντ Μάουλερ, γιατί τα σφαγεία κλείνουν και η φτώχεια τρομοκρατεί την πόλη.
Ο Μάουλερ σαν χαρακτήρας παρουσιάζεται σαν αδίστακτος και φιλόδοξος. Με τα παιχνίδια του για πλήρη έλεγχο της αγοράς του κρέατος, ρίχνει σιγά σιγά την πόλη στον όλεθρο, τα χρηματιστήρια καταρρέουν, οι ανταγωνιστές του σιγά-σιγά κλείνουν. Δείχνει να έχει κάποιες αναλαμπές ανθρωπιάς, όταν συναντά την Ιωάννα, αλλά αυτές είναι παραπλανητικές. Σύντομα η Ιωάννα γίνεται και αυτή μέρος του παιχνιδιού, κάθε της κίνηση ενώ φαίνεται να μαλακώνει την καρδιά του Μάουλερ, στην πραγματικότητα ενσωματώνεται στο σχέδιο του με μεγάλη ευκολία. Η αφέλεια της και η πίστη της στη μη βία, γίνονται γραφικότητες, εύκολα ενσωματώσιμες από το σύστημα. Σύντομα διαφαίνεται ότι οι φωνές ενάντια στα παιχνίδια των μεγάλων, όταν δεν συνοδεύονται από πραγματική αντίσταση, δεν τους απειλούν πραγματικά, ίσως είναι και ευπρόσδεκτες. Κανένας θεσμός δεν αντιστέκεται στη σαγήνη του χρήματος : ο τύπος είναι δικός τους, οι θρησκευτικές φιλανθρωπικές οργανώσεις δίνουν ένα πιάτο φαΐ αλλά και ηρεμούν το μυαλό του λαού με υποσχέσεις για μετά θάνατο ζωή, και αν οι απεργίες γίνουν πολύ απειλητικές, υπάρχει και η λύση της ωμής παρέμβασης του στρατού.
Ο Μπρεχτ δεν αφήνει τίποτα αναπάντητο. Οι πλούσιοι κατηγορούν τους φτωχούς για ανηθικότητα : ναι πράγματι έτσι είναι, αλλά αν δε θέλετε οι φτωχοί να κανιβαλίζονται μεταξύ τους αυξήστε τους τους μισθούς. Η βία δεν είναι λύση : μία ατάκα που λύνει τα χέρια του εκμεταλλευτή να γίνει όσο σκληρός θέλει.  Και κυρίως η φτώχεια και η εξαθλίωση γίνονται όπλο χειραγώγησης. Όλοι υποκύπτουν όταν η κοιλιά τους είναι άδεια.  Ο εκβιασμός διπλός. Χωρίς αυτό το σύστημα η αταξία, το χάος. Ο άνθρωπος ψάχνει να εξυψωθεί, αλλά είναι δεμένος με την ύλη.
Μια οθόνη δείχνει συνεχώς κρέας να κόβεται στο πίσω μέρος. Εμφανής παραβολή με το ποιοι είναι το πραγματικό κρέας. Η μουσική υπόκρουση με το βιολοντσέλο επιβλητική αλλά τα συνεχή τραγούδια μέσα στην παράσταση την κάνουν λίγο κουραστική, και το πυκνό κείμενο είναι απαιτητικό για το θεατή.  Πηγαίνετε υποψιασμένοι.
“Είσαι κατά του χρήματος Ιωάννα; Και σκέψου καλά πριν απαντήσεις.”

Πηγη: lascapigliata