Grover Furr - Οι αποδείξεις για την συνεργασία του Τρότσκι με τη Γερμανία και την Ιαπωνία (Τρίτο μέρος)

Από το Lenin Reloaded

Το τηλεγράφημα Τρότσκι προς την σοβιετική ηγεσία 

Το πρώτο ντοκουμέντο που θέλω να παρουσιάσω είναι ένα ντοκουμέντο που δείχνει τόσο την υπόσχεση που παρουσιάζει η ερμηνεία των αρχειακών στοιχείων όσο και τα προβλήματά της.

Ο Ιούνιος του 1937 ήταν περίοδος τρομερής κρίσης στην σοβιετική ηγεσία. Τον Απρίλιο ο Γ. Γιακόντα, ο κομισσάριος (αρχηγός) της NKVD μέχρι τον προηγούμενο Σεπτέμβρη, καθώς και ο Α. Ενουκίτζε, μέχρι πρόσφατα μέλος της Κ.Ε και υψηλόβαθμο μέλος της σοβιετικής κυβέρνησης, είχαν αρχίσει να ομολογούν πως είχαν σημαντικό ρόλο σε σχέδια για πραξικόπημα κατά της κυβέρνησης. Ο Μάιος είχε ξεκινήσει με μια εσωτερική εξέγερση ενάντια στην ισπανική δημοκρατική κυβέρνηση στην οποία συμμετείχαν αναρχικοί και τροτσκιστές. Η σοβιετική ηγεσία γνώριζε ότι η εξέγερση αυτή περιελάμβανε κάποιου είδους συνεργασία μεταξύ των φιλοτροτσκιστικών δυνάμεων στη χώρα και της φρανκικής καθώς και της ναζιστικής κατασκοπίας. Μέχρι τις αρχές Ιουνίου οκτώ στρατιωτικοί αρχηγοί της ανώτατης βαθμίδας, περιλαμβανομένου του Μ. Τουχατσέφσκι, του ενός από πέντε αρχηστράτηγους του Κόκκινου Στρατού, είχαν συλληφθεί και είχαν προβεί σε ομολογίες συνομωσίας με τον Τρότσκι και τους τροτσκιστές, τους δεξιούς με αρχηγό τον Μπουχάριν, τον Γιαγκόντα και τον Ρικόφ και --πιο σκοτεινά από οτιδήποτε-- με την ναζιστική Γερμανία και την Ιαπωνία. 

Στις 2 του Ιούνη, ο Νικολάι Μπουχάριν άλλαξε ξαφνικά στάση και ομολόγησε ότι ήταν ένας από τους αρχηγούς της ίδιας συνομωσίας. Την ίδια ημέρα ο Λεβ Καραχάν, κουρφαίος σοβιετικός διπλωμάτης που κάποτε είχε στενούς δεσμούς με τον Τρότσκι ομολόγησε επίσης. Ο αρχιστράτηγος Τουχατσέφσκι και οι άλλοι στρατιωτικοί αρχηγοί προφανώς συνέχισαν να κάνουν ομολογίες ως τις 9 Ιουνίου. Στις 11 Ιουνίου ήρθε η δίκη, όπου ξαναομολόγησαν, και κατόπιν η εκτέλεσή τους. Πολλά υψηλά ιστάμενα μέλη της Κ.Ε και Μπολσεβίκοι σχετιζόντουσαν μαζί τους.

Πριν και κατά τη διάρκεια της Ολομέλειας της Κ.Ε η οποία έλαβε χώρα από τις 23 ως τις 29 Ιουνίου αποβλήθηκαν εικοσιτέσσερά της μέλη και δεκατέσσερα υποψήφια μέλη, με κατηγορίες συνομωσίας, κατασκοπίας και προδοτικών δραστηριοτήτων. Τον Φεβρουάριο και τον Μάρτιο οι Μπουχάριν, Ρικόφ και Γιαγκόντα αποβλήθηκαν επίσης. Ποτέ δεν είχαν γίνει τέτοιες μαζικές αποβολές από την αρχηγία του κόμματος.

Αναμφίβολα, έγιναν πολλά ακόμα που ποτέ δεν δημοσιοποιήθηκαν. Αλλά τα γεγονότα αυτά, και ιδιαίτερα η στρατιωτική συνομωσία, φάνηκαν να αποτελούν την σοβαρότερη απειλή στην ασφάλεια --και ακόμα και στην συνέχεια της ύπαρξης-- της ΕΣΣΔ από τις σκοτεινότερες ημέρες του εμφυλίου.

Ο Τρότσκι και ο γιός του Λεόν Σεντόφ είχαν καταδικαστεί in absentia στην πρώτη δίκη της Μόσχας τον Αύγουστο του 1936. Στην δεύτερη δίκη της Μόσχας, τον Ιανουάριο του 1937, ο Καρλ Ράντεκ είχε ανοιχτά ονομάσει τον Λέον Τρότσκι ως αρχηγό μιας σημαντικής αντισοβιετικής συνομωσίας. Είχε συγκεκριμένα αναφερθεί στην Ισπανία ως τόπο όπου οι ακόλουθοι του Τρότσκι ήταν επικίνδυνοι και τους κάλεσε να αποσχιστούν από τον Τρότσκι. Όταν ξέσπασε η μαγιάτικη εξέγερση στην Βαρκελώνη, στις 3 Μαίου, η προειδοποίηση του Ράντεκ φάνηκε προφητική. Για τους κομμουνιστές, αλλά και για πολλούς μη κομμουνιστές που στήριζαν την ισπανική δημοκρατία, η εξέγερση αυτή στα όπισθεν της δημορατίας φάνηκε ως το ίδιο πράγμα το οποίο υποτίθεται πως συνομωτούσαν να κάνουν στην ΕΣΣΔ οι δεξιοί, οι Τροτσκιστές και άνθρωποι του στρατού.

Παραμονές της ολομέλειας του Ιουνίου, ο Τρότσκι επέλεξε να στείλει ένα τηλεγράφημα από την εξορία του στο Μεξικό, όχι στον Στάλιν ή το Πολιτμπιρό αλλά στην Κ.Ε, στο ανώτατο όργανο της σοβιετικής κυβέρνησης. Στο τηλεγράφημα αυτό προκάλεσε τα μέλη της Κ.Ε ανοιχτά να απορρίψουν την αρχηγία του Στάλιν και στραφούν σ' αυτόν:

Πολιτική οδηγεί σε πλήρη κατάρρευση εσωτερική και εξωτερική στοπ μόνη σωτηρία είναι δραστική στροφή προς σοβιετική δημοκρατία αρχίζοντας με ανοιχτή επανεξέταση προσφάτων δικών στοπ σ' αυτή την κατεύθυνση προσφέρω πλήρη στήριξη-Τρότσκι

Υστερόγραφο στην πρωτότυπη δημοσίευση γράφει τα ακόλουθα: 

Τον Ιούνιο του 1937 στη Μόσχα, και κατά την ομιλία στην Κεντρική Εκτελεστική Επιτροπή που τότε ήταν επίσημα το ανώτατο όργανο κρατικής εξουσιας στην ΕΣΣΔ, κατέφθασε τηλεγράφημα από τον Λ. Τρότσκι στο Μεξικό. [κείμενο τηλεγραφήματος]. Φυσικά το τηλεγράφημα αυτό κατέληξα όχι στην ΚΕΚ αλλά στην NKVD,  από όπου στάληκε στον Στάλιν ως ούτως καλούμενη "ειδική αλληλογραφία". Ο Στάλιν έγραψε επάνω την εξής παρατήρηση: "παλιοκατάσκοπε. Αποθρασυμένε κατάσκοπε του Χίτλερ." Ο Στάλιν δεν υπέγραψε απλώς την πρόταση αυτή "καταδίκης", αλλά παρέδωσε το κείμενο στους Μολότωφ, Βοροσίλοφ, Μικόιαν και Ζντάνοφ για να το υπογράψουν.

Ο αποθανών τροτσκιστής συγγραφέας Βαντίμ Ρογκόβιν παρέφρασε το ίδιο αυτό άρθρο σε υποσημείωση:

Το τηλεγράφημα Τρότσκι δεν κατέληξε στην ΚΕΚ αλλά στην NKVD όπου μεταφράστηκε από τα αγγλικά (τη μόνη γλώσσα που μπορούσε να το δεχτεί για αποστολή το τηλεγραφείο στο Μεξικό) και το έστειλε στον Στάλιν ως ούτως καλούμενη "ειδική αλληλογραφία." Ο Στάλιν διάβασε το τηλεγράφημα και έγραψε επάνω ένα σχόλιο το οποίο μαρτυρά το γεγονός ότι ξεκάθαρα είχε απωλέσει τον αυτοέλεγχό του: "Κατασκοπευτική παλιόφατσα. Εκθρασυμένε κατάσκοπε του Χίτλερ!" Η υπογραφή του κάτω από αυτά τα λόγια συμπληρώθηκε με τις υπογραφές των Μολότωφ, Βοροσίλοφ, Μικόιαν και Ζντάνοφ, οι οποίοι εξέφρασαν την συμφωνία τους με την εκτίμηση του Στάλιν.

Ο ανώνυμος συγγραφέας του άρθρου στην Novoe Vremia απέρριψε το τηλεγράφημα Τρότσκι ως φαντασίωση εκ μέρους του:

Πώς να κατανοήσουμε την πρόταση Τρότσκι; Είναι δυνατόν να πίστευε ότι θα δεχόντουσαν την συνδρομή του; Ή ότι ήταν εφικτή στροφή προς την "σοβιετική δημοκρατία" στα 1937; Δεν μπορούμε να το αποκαλέσουμε ειρωνεία κάτι τέτοιο. Είναι μάλλον ψευδαίσθηση.

(Όπως έδειξαν αρκετοί μελετητές, μια "στροφή προς την σοβιετική δημοκρατία" ήταν στην πραγματικότητα ζήτημα διαμάχης το 1937).

Στην κριτική του μελέτη για τον Τρότσκι το 1997, ο Εβγκένι Πίσκουν έγραψε:

Το παράξενο αυτό ντοκουμέντο μαρτυρά το γεγονός πως ο αρχηγός της Τετάρτης Διεθνούς ήλπιζε πως η ΕΣΣΔ επρόκειτο να περάσει από τεράστιες αλλαγές στο άμεσο μέλλον και ότι ο ίδιος θα επέστρεφε στην εξουσία ξανά. 

Αλλά και αυτή τη φορά είχε άδικο. Όταν τέλειωσε η Ολομέλεια Ιουνίου του ΚΚ, η κομματική ηγεσία δεν είχε αλλάξει.

Ο Ρογκόβιν συμφώνησε πως ο Τρότσκι πρέπει να πίστευε ότι είχε ελπίδες να επιστρέψει στην εξουσία:

Ο Τρότσκι δεν ήταν άτομο που κάνει ανόητα ή ενστικτώδικα βήματα. Παρά το γεγονός ότι τα κίνητρα της έκκλησής του παραμένουν ακόμα και σήμερα ασαφή, είναι φυσικό να υποθέσουμε ότι ο Τρότσκι είχε πληροφορίες που έδειχναν ότι η αληθινή αφοσίωση της πλειοψηφίας του κόμματος και των σοβιετικών ηγετών στον Στάλιν ήταν εξαιρετικά εύθραυστη και ασταθής. Αυτό μπορεί να ήταν η πηγή των ελπίδων του Τρότσκι πως, κάτω από τις συνθήκες της Μεγάλης Τρομοκρατίας που ξήλωναν από τις κομματικές γραμμές το ένα μέλος πίσω απ' το άλλο, θα ήταν εφικτή μια σταθεροποίηση των ηγετικών μορφών στη χώρο η οποία θα είχε ως στόχο την ανατροπή του Στάλιν και της κλίκας του.

Ο Ρογκόβιν δέχτηκε χωρίς αμφιβολίες την ορθόδοξη τροτσκιστική θέση ότι ο Τρότσκι δεν εμπλεκόταν σε συνομωσία με τους Γερμανούς. Αυτό του παρουσίαζε ένα πρόβλημα: Πώς να εξηγηθεί το χειρόγραφο σχόλιο του Στάλιν πάνω στο τηλεγράφημα του Τρότσκι;  Ακόμα και ο Ρογκόβιν έπρεπε να παραδεχτεί ότι ο Στάλιν και οι υπόλοιποι πίστευαν όντως ότι ο Τρότσκι ήταν ένοχος συνομωσίας με τους Γερμανούς. Το μόνο που μπορούσε να πει ο Ρογκόβιν ήταν η ακόλουθη διατύπωση, η οποία μας φέρνει στην καρδιά του ζητήματος:

Το έγγραφο, καθώς και πολλά ακόμα έγγραφα του Πολιτμπιρό, ακόμα και η προσωπική αλληλογραφία των μελών του, δείχνει ότι Στάλιν και οι "πιο στενοί του μαχόμενοι σύντροφοι" εκφραζόντουσαν με έναν συμβατικό κώδικα που είχε ως στόχο να δίνει την εντύπωση ότι πίστευαν στα μυθεύματα που δημιουργούσαν. Αλλιώς ο Στάλιν, που ελάχιστα πίστευε την ύπαρξη επαφών μεταξύ Τρότσκι και Χίτλερ, δεν θα έγραφε τέτοια λόγια σε ένα έγγραφο που είχε ως αποδέκτη μόνο τον πιο στενό του κύκλο.

Έχουμε σήμερα επιπρόσθετα στοιχεία ότι ο Στάλιν πράγματι πίστευε ότι ο Τρότσκι συνομωτούσε με τους Γερμανούς. Ο Ρογκόβιν δεν δίνει αποδείξεις για το αντίθετο. Επιπρόσθετα, έχουμε σήμερα στοιχεία για το ότι ο Τρότσκι, όπως και πολλοί άλλοι, πράγματι συνομώτησαν με την Γερμανία και την Ιαπωνία. Τα στοιχεία αυτά είναι το θέμα αυτής της μελέτης. Το τηλεγράφημε του Τρότσκι στις 18 Ιουνίου 1937 θα λειτουργήσει ως εισαγωγή τόσο στα νέα στοιχεία που έχουν προκύψει μετά το τέλος της ΕΣΣΔ και στα προβλήματα και τα όρια της κατανόησης του τι σημαίνουν αυτά τα στοιχεία.

Από όσο γνωρίζουμε, κανείς δεν μπήκε στον κόπο να συγκεντρώσει όλα αυτά τα στοιχεία ή να επανεξετάσει υπό το φως των νέων στοιχείων το ζήτημα των δεσμών του Τρότσκι με την Ιαπωνία και τη Γερμανία, δεσμών που καταγγέλθηκαν τόσο από κατηγορούμενους στις δίκες της Μόσχας όσο και από την σοβιετική κυβέρνηση. Γιατί αυτό; Νομίζω πως τα δύο πολύ διαφορετικά σχόλια των Πισκούν και Ρογκόβιν υποδεικνύουν μια απάντηση. Αντί να είναι αντικείμενο προσεκτικής μελέτης που να αναζητά την επερώτηση πρότερων γνώσεων, τα νέα στοιχεία χρησιμοποιούνται για να στηριχτούν τα παλιά ιστορικά παραδείγματα.

Το ερμηνευτικό παράδειγμα του Πισκούν --ότι δηλαδή ο Τρότσκι μάλλον προετοιμαζόταν για κάποιου είδους πραξικόπημα ενάντια στην σοβιετική κυβέρνηση-- έχει σπάνια εισακουστεί για πολλά χρόνια. Παρ' όλα αυτά, ο Πισκούν διαβάζει το τηλεγράφημα Τρότσκι μέσα από το πρίσμα αυτού του παραδέιγματος, εφόσον το ίδιο το κείμενο του τηλεγραφήματος δεν λέει τίποτε για αναμονή άμεσης αλλαγής της κατάστασης και επιστροφής στην εξουσία. Το περισσότερο που μπορεί κανείς να πει είναι ότι ίσως το κείμενο να είναι συμβατό με μια τέτοια αναμονή. Αλλά ποτέ δεν θα μπορούσαμε να φτάσουμε στο συμπέρασμα της ύπαρξης τέτοιας αναμονής από το κείμενο του τηλεγραφήματος και μόνο. Μια νηφάλια ανάγνωση του τηλεγραφήματος Τρότσκι θα μπορούσε να είναι ότι παρέχει στοιχεία ότι ο Τρότσκι ήλπιζε μια επιστροφή στην εξουσία της ΕΣΣΔ και τίποτε παραπάνω. 

Η ερμηνεία Ρογκόβιν είναι ακόμα πιο τραβηγμένη. Σύμφωνα με τον Ρογκόβιν ο Στάλιν αποκλείεται να πίστευε ότι ο Τρότσκι ήταν πράκτορας των Γερμανών, όσο και αν το έγραψε στο τηλεγράφημα που μόνο οι στενότεροι συνεργάτες του είδαν. Το ερμηνευτικό παράδειγμα Ρογκόβιν απατεί να θεωρήσουμε ότι ο Στάλιν επινόησε την κατηγορία πως ο Τρότσκι συνεργαζόταν με τους Γερμανούς (και τους Ιάπωνες). Αν διατηρήσουμε αυτό το παράδειγμα, τότε ο Στάλιν πρέπει και σ' αυτή την περίπτωση να υποκρίνεται. Καμία αντικειμενική ανάγνωση του κειμένου του τηλεγραφήματος Τρότσκι και των παρατηρήσεων Στάλιν επάνω του δεν θα έφτανε στα συμπεράσματα Ρογκόβιν. Επιπλέον, ο Ρογκόβιν δεν έχει στοιχεία για να υποστηρίξει τη θέση του ότι ο Στάλιν επινόησε τις κατηγορίες ενάντια στον Τρότσκι. Απλώς υποθέτει ότι αυτό αληθεύει.

Ο Πισκούν και ο Ρογκόβιν αντιπροσωπεύουν τους αντίθετους πόλους ερμηνείας τόσο αυτού του εγγράφου όσο και του ζητήματος της σχέσης ή μη σχέσης του Τρότσκι με τη Γερμανία και την Ιαπωνία. Αλλά οι κατηγορίες συνέργειας με τις κατασκοπευτικές υπηρεσίες των μεγάλων δυνάμεων του Άξονα δεν διατυπώθηκαν απλά ενάντια στον Τρότσκι αλλά και ενάντια στους κατηγορούμενους της δεύτερης και τρίτης δίκης της Μόσχας, τον Ιανουάριο του 1937 και τον Μάρτιο του 1937. Σε άλλη εργασία, έχω παραθέσει ένα μικρό τμήμα των στοιχείων που δείχνουν ότι η αντιπολίτευση είχε, στην πραγματικότητα κάποια κρυφή πολιτική σχέση με την Γερμανία και την Ιαπωνία με στόχο την ΕΣΣΔ.

Υπάρχουν πολλά στοιχεία σε ό,τι αφορά άλλους αντιπολιτευόμενους. Η παρούσα εργασία επικεντρώνεται μόνο σ' αυτά που αφορούν συγκεκριμένα τον Τρότσκι. Θα πρέπει να αναζητήσουμε στοιχεία ότι υπήρξε τέτοια σχέση όχι επειδή είμαστε εκ των προτέρων πεπεισμένοι ότι πρέπει να υπήρξε, αλλά επειδή είναι επί της αρχής αδύνατον να βρεις στοιχεία για κάτι αρνητικό -- δηλαδή για το ότι δεν υπήρξε τέτοια σχέση. Αν δεν βρούμε στοιχεία ότι η αντιπολίτευση είχε τέτοια σχέση, τότε το μόνο υπεύθυνο συμπέρασμα είναι ότι δεν είχε -- και πάλι, επιφυλασσόμενοι για περαιτέρω στοιχεία που μπορεί να προκύψουν στο μέλλον. Αυτή είναι η φυσιολογική ιστοριογραφική διαδικασία για κάθε έρευνα: μόνο οι θετικές αποδείξεις "μετρούν." Αυτό δεν σημαίνει όμως ότι κάθε "θετική απόδειξη" δείχνει προς ένα συμπέρασμα και μόνο, ή ότι είναι επαρκής για να στηρίξει οποιοδήποτε συγκεκριμένο συμπέρασμα. 

Η παρούσα μελέτη όντως συμπεραίνει ότι τα στοιχεία που έχουμε πλέον στηρίζουν την ύπαρξη συνέργειας μεταξύ του Τρότσκι και των Γερμανών και Ιαπώνων. Αυτό δημιουργεί ένα ιδιαίτερο πρόβλημα για μένα ως ιστορικό εφόσον μια μελέτη που βασίζεται σε στοιχεία --η παρούσα-- αμφισβητεί άμεσα την κυρίαρχη άποψη σχετικά με τις δίκες της Μόσχας και τον Τρότσκι ιδιαίτερα.

Μέρος Α'
Μέρος Β'
Μέρος Γ'
Μέρος Δ'
Μέρος Ε'
Μέρος ΣΤ'