28η Οκτωβρίου 1946

Από το Ιστολόγιο του Δικαίου

Πριν από 66 χρόνια ακριβώς, όταν είχαν συμπληρωθεί 6 χρόνια από την 28η Οκτωβρίου του 1940, από το ηρωικό ΟΧΙ που αντέταξε ο λαός μας στους επιδρομείς, και μόλις 2 χρόνια από την απελευθέρωση της πατρίδας μας από τον φασιστικό ζυγό, τότε που οι πρωτεργάτες της απελευθέρωσης γνώριζαν τους διωγμούς του κράτους των δωσιλόγων, των ριψάσπιδων της Μέσης Ανατολής και των νέων επικυρίαρχων, Βρετανών και Αμερικανών, τότε, στις 26-28 του Οκτώβρη του 1946, πραγματοποιήθηκε σύσκεψη στην Τσούκα Αντιχασίων, στην οποία πήραν μέρος οι καπεταναίοι Μάρκος, Κίσσαβος (Μπλάνας, ο καπετάνιος της θεσσαλικής I μεραρχίας του ΕΛΑΣ στο τέλος της Κατοχής), Κικίτσας (καπετάνιος Πιερίων από την αρχή του κατοχικού αντάρτικου) και Λασσάνης (πολιτικός της 10ης μεραρχίας του ΕΛΑΣ). Στη σύσκεψη εκείνη αποφασίστηκε η ενοποίηση των ανταρτικών ομάδων κάτω από ενιαία στρατιωτική καθοδήγηση με την ίδρυση του Γενικού Αρχηγείου Ανταρτών στις 28 του Οκτώβρη, που θεωρείται η ημέρα ίδρυσης του ΔΣΕ. Τότε εκδόθηκε η υπ' αριθ. 1 διαταγή για τη συγκρότηση του Γενικού Αρχηγείου των ανταρτών.

Αυτή είναι η ιστορική διαταγή ίδρυσης του Γενικού Αρχηγείου Ανταρτών:

ΓΕΝΙΚΟ ΑΡΧΗΓΕΙΟ ΑΝΤΑΡΤΩΝ

ΕΠΙΤΕΛΙΚΟ ΓΡΑΦΕΙΟ I
ΑΡΙΘ. ΠΡΩΤ. 1

Η στυγνή δίωξη των αγωνιστών και του δημοκρατικού λαού από τον αγγλόδουλο μοναρχοφασισμό και τα όργανά του, που ανάγκασαν χιλιάδες δημοκράτες να βγούνε στα βουνά για να υπερασπίσουν τη ζωή τους, οδήγησε στη σημερινή ανάπτυξη του αντάρτικου κινήματος.
Εχοντας υπόψη ότι είναι ώριμη πια η ανάγκη της δημιουργίας συντονιστικού οργάνου για το συντονισμό και την καθοδήγηση του όλου αντάρτικου αγώνα,

Αποφασίζουμε

τη δημιουργία του Γενικού Αρχηγείου Ανταρτών, στο οποίο θα υπάγονται τα αρχηγεία Ανταρτών Μακεδονίας, Θεσσαλίας, Ηπείρου, Ρούμελης.

Σταθμός Διοίκησης Γενικού Αρχηγείου

28 Οκτώβρη 1946 

Ο αντάρτικος στρατός με τη διαταγή αριθμός 19 της 27/12/1946 ονομάστηκε Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας.

Τιμώντας σήμερα την επέτειο της ίδρυσης του ΔΣΕ και στέκοντας με ευλάβεια μπροστά στο μεγαλείο των ηρωικών μαχητών του, ας μεταφερθούμε για λίγο στη ζοφερή εκείνη εποχή και ας αναπολήσουμε το έπος που έγραψαν αυτοί που γνώριζαν πως «οι Μήδοι επιτέλους θα διαβούνε». Ας παρακολουθήσουμε μια συγκλονιστική στιγμή, τη μάχη στο Βίτσι, και ας τραγουδήσουμε τον «Φρούραρχο της Καστοριάς», που αναφέρεται στον πανικό που σκόρπισε στον τακτικό στρατό η αντεπίθεση των αμυνόμενων μαχητών του ΔΣΕ, κατά τη φάση του στρατηγικού ελιγμού τους στο Βίτσι, ύστερα από τις μάχες στον Γράμμο. Το κείμενο είναι παρμένο από το αφιέρωμα του «Ριζοσπάστη» στον Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας, μια σειρά 91 δημοσιευμάτων, από 27 Οκτώβρη 1996 έως 21 Φλεβάρη 1997, με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 50 χρόνων από την ίδρυση του ΔΣΕ (μπορείτε να το δείτε εδώ: http://www.rizospastis.gr/static.do?page=/history/dse/DSE-INTRO.jsp&publDate=27/10/2012&id=14257).

Η μάχη στο Βίτσι  

Ο ΔΣΕ σημειώνει μια τακτική νίκη και προκαλεί αναταραχή στο αντίπαλο στρατόπεδο

Οι πολεμικές συγκρούσεις του ΔΣΕ με τον κυβερνητικό στρατό δε γνώρισαν ανάπαυλα μετά τη μεγάλη μάχη του Γράμμου και τον ελιγμό των αντάρτικων δυνάμεων στο Βίτσι. Απεναντίας, ο στρατός της κυβέρνησης των Αθηνών συνέχισε τις επιχειρήσεις του, με σκοπό τη συντριβή του Δημοκρατικού Στρατού. Ετσι, είναι σωστό να θεωρήσει κανείς ότι οι πολεμικές συγκρούσεις στο Βίτσι αποτελούν την τελική φάση των συγκρούσεων στο Γράμμο. 

  

Ο συσχετισμός δυνάμεων 

Σ' όλη τη διάρκεια της μάχης του Γράμμου, στην περιοχή του Βίτσι, υπήρχαν οι εξής δυνάμεις του ΔΣΕ: Μία ταξιαρχία 500 μαχητών, με διάταξη στην Μπέλα Βόντα ως το Πισοδέρι. Η 18η ταξιαρχία, αποτελούμενη από 900 περίπου μαχητές, που είχε διάταξη στα υψώματα Βίγλα - Πλατύ - Κούλα, ως την κύρια κορυφή του Βίτσι. Και, τέλος, μία ταξιαρχία από 700 περίπου μαχητές, που είχε διάταξη στο συγκρότημα Μάλι Μάδι. Στις δυνάμεις αυτές, μετά τον ελιγμό από το Γράμμο, προστέθηκαν περίπου 6.500 με 7.000 μαχητές. Συνολικά, οι δυνάμεις του ΔΣΕ που έδωσαν τη μάχη στο Βίτσι ήταν περί τις 9.000 μαχητές. 

Ο κυβερνητικός στρατός διέθεσε τις εξής δυνάμεις: Την 15η Μεραρχία με τις 46, 63 και 73 ταξιαρχίες της. Την 53η ταξιαρχία της 1ης Μεραρχίας, την 33η ανεξάρτητη Ταξιαρχία, που φρουρούσε τη Φλώρινα, και την 3η ορεινή Ταξιαρχία, που αποτελούσε και την εφεδρική δύναμη του Β' Σώματος Στρατού. Το σύνολο των δυνάμεων του κυβερνητικού στρατού που ρίχτηκε σ' αυτήν τη μάχη ήταν περί τις 25.000 άνδρες. Ακόμη, χρησιμοποιήθηκαν 7 πεδινές πυροβολαρχίες, 2 πυροβολαρχίες μέσων πυροβόλων, σχεδόν όλη η αεροπορία και πολλά τανκς. Οπως εύκολα γίνεται αντιληπτό, ο συσχετισμός δυνάμεων ήταν συντριπτικός σε βάρος του Δημοκρατικού Στρατού.

Τακτική νίκη του ΔΣΕ 

Ο κυβερνητικός στρατός επιχείρησε να δώσει το κύριο χτύπημα στις δυνάμεις του ΔΣΕ στο συγκρότημα του Μάλι Μάδι, χωρίς όμως επιτυχία. Οι μαχητές του Δημοκρατικού Στρατού αμύνθηκαν ηρωικά και τη νύχτα 9 προς 10 Σεπτεβρίου του 1948 πέρασαν στην αντεπίθεση, υποχρεώνοντας τον αντίπαλο σε άτακτη υποχώρηση, προκαλώντας του σοβαρές απώλειες και αποκομίζοντας άφθονο πολεμικό υλικό. Η 22η Ταξιαρχία του κυβερνητικού στρατού διαλύθηκε και τα τμήματά της πλημμύρισαν πανικόβλητα την Καστοριά.

Η επιτυχία αυτή του ΔΣΕ θα μπορούσε να είναι ακόμη μεγαλύτερη, στρατηγικής σημασίας νίκη, αν υπήρχαν οι απαραίτητες εφεδρείες που θα επέτρεπαν επιχειρήσεις για κατάληψη του χώρου της Καστοριάς και της Φλώρινας.

Η τακτική νίκη του ΔΣΕ στο Βίτσι προκάλεσε αναταραχή στο αντίπαλο στρατόπεδο, όπου και λήφθηκαν μεγάλης έκτασης εκκαθαριστικά μέτρα. Να τι λέει σχετικά ο στρατηγός Ζαφειρόπουλος στο βιβλίο του «Αντισυμμοριακός Αγών» (σελ. 453): «Ούτω ολόκληρος η ιεραρχία της 22ας Ταξιαρχίας εγένετο υπαίτιος της διαλύσεως των τμημάτων της και του καταπλημμυρισμού της Καστοριάς διά πανικόβλητων φυγάδων. Και έπρεπε να εξέλθουν συνεργεία εκ των μετόπισθεν της Καστοριάς, διά να περισυλλέξουν ράκη από απόψεως ηθικού και να λειτουργήσουν στρατοδικεία, μόνο κατά των οπλιτών, δι' επιβολήν κυρώσεων προς παραδειγματισμόν». Αναφερόμενος στις αιτίες της ήττας του κυβερνητικού στρατού στο Βίτσι, ο Ζαφειρόπουλος, μεταξύ άλλων, υπογραμμίζει ότι αυτή η ήττα οφείλεται «εις την κατάπτωσιν του ηθικού, οφειλομένην εις τη σωματικήν κόπωσιν του στρατιώτου και εις την ψυχικήν κατάπληξιν την οποίαν υπέστη εκ της διαπιστώσεως εις Βίτσι ότι ο συμμοριτισμός υφίστατο εν πλήρει δράσει και ακμή, εν αντιθέσει προς ό,τι ελέχθη εις αυτόν μετά την πτώσιν του Γράμμου και εγένετο πιστευτόν, ότι ο συμμοριτισμός εξέλειψε πλέον. Έπαυσε πλέον ο στρατιώτης να έχη εμπιστοσύνην εις τον εαυτόν του, προς τα όπλα του, προς τους συναδέλφους του, προς τον ηγήτορά του και εκυριαρχείτο από δυσπιστίαν προς τον εαυτόν του και προς όλους» (στο ίδιο, σελ. 456).

Για ανακρίσεις και στρατοδικεία, μετά την ήττα του κυβερνητικού στρατού, μιλάει και ο στρατηγός Θρ. Τσακαλώτος, ο οποίος γράφει σχετικά για την επίδραση που αυτή είχε: «Ο συμμοριτισμός, πληγείς καιρίως εις τον Γράμμον, κατόρθωσε να αναδιοργανωθή εις το Βίτσι και να γίνεται απειλητικός όχι μόνον εις την περιοχήν ταύτην, αλλά και εις όλην τη χώραν, όπου διετήρη ακόμη μικράς εστίας εν δράσει, λόγω της αγκιστρώσεως των δυνάμεών μας εις Βίτσι. Η πλάστιγξ ήρχισε να κλίνη εις βάρος των εθνικών δυνάμεων» (Θρ. Τσακαλώτου: «40 χρόνια στρατιώτης της Ελλάδος», τόμος β', σελ. 165).

Τέλος, ο Ε. Αβέρωφ στο βιβλίο του «Φωτιά και Τσεκούρι» (σελ. 368) γράφει για το θέμα: «Οι άνδρες πέταξαν τα όπλα τους και, καταληφθέντες από πανικό, εγκατέλειψαν τις θέσεις τους και έσπευσαν προς την Καστοριά. Στις παρυφές της πόλεως, τμήματα με καλό ηθικό, που είχαν εν τω μεταξύ ειδοποιηθή, έφραξαν το δρόμο των φυγάδων. Συνελήφθησαν από τη Στρατιωτική Αστυνομία και παραπέμφθησαν αμέσως σε έκτακτα στρατοδικεία, δηλαδή σε δικαστήρια που αποτελούντο πρωτίστως από αξιωματικούς μη ανήκοντες στη στρατιωτική δικαιοσύνη, συνήθως από αξιωματικούς εν εκστρατεία. Εβδομήντα οκτώ φυγάδες εξετελέσθησαν εκείνες τις ημέρες. Ηταν όλοι μαχηταί του Γράμμου».  

Ακόμη και ο Βαν Φλιτ… 

Στη συνέχεια, ο Ε. Αβέρωφ αναφέρεται και σε άλλα μέτρα που πήρε το κυβερνητικό στρατόπεδο και οι Αμερικανοί για την ανόρθωση του στρατού τους. Αναφέρει σχετικά: «Ο Σοφούλης, παρά τα 88 του χρόνια, πήγε αεροπορικώς στην Καστοριά, επισκέφθηκε τα τμήματα, μίλησε στους στρατιώτες. Ο υπουργός των Στρατιωτικών, ένας από τους καλύτερους βουλευτάς του Λαϊκού Κόμματος, ο Γεώργιος Στράτος, και ο αρχηγός του Γενικού Επιτελείου έκαμαν το ίδιο. Ο αρχηγός της Αμερικανικής Αποστολής Βαν Φλιτ, που είχε παρακολουθήσει και όλες τις μάχες, τους εμιμήθη. Ο τελευταίος όμως παρά λίγο να δημιουργήση ένα σοβαρό επεισόδιο. Στην Καστοριά, σε συγκέντρωση ανώτερων αξιωματικών, κατηγόρησε το Στρατό ότι χρησιμοποίησε την αμερικανική βοήθεια χωρίς να συντρίψει τον εχθρό, και διερωτήθη αν δεν έμενε πλέον στους Αμερικάνους παρά να αναχωρήσουν… Ευτυχώς για τον Στρατό, οι ανησυχίες έφτασαν πολύ πιο πέρα από τον στρατηγό Βαν Φλιτ. Περί τα μέσα Οκτωβρίου, ο υπουργός των Εξωτερικών των ΗΠΑ, ο Τζορτζ Μάρσαλ, που διέθετε τόσο κύρος, συνοδευόμενος από τον Αμερικανό υπουργό Εθνικής Αμύνης και αρκετούς βοηθούς του, έφθανε στην Αθήνα για να εξετάση επί τόπου την κακή πορεία των επιχειρήσεων. Ο γράφων πιστεύει ότι γνωρίζει πως η ερώτηση "πρέπει να φύγουμε;", αν και τους ήταν ενοχλητική, είχε τεθή από ορισμένους υψηλά ισταμένους Αμερικανούς. Αλλά η απάντηση του Μάρσαλ υπήρξε κατηγορηματική: "δεν έπρεπε να φύγουν"» (στο ίδιο, σελ. 393 - 394). 

Τα γεγονότα αυτά, η προσωρινή, έστω, προέλαση του ΔΣΕ, γέννησαν το τραγούδι για τον φρούραρχο της Καστοριάς.

Ο Φρούραρχος της Καστοριάς 

Ο φρούραρχος της Καστοριάς

τραβούσε τα μαλλιά του
σαν ήρθανε τ' αντάρτικά
στην περιφέρειά του. 

Πάει το Άργος, πάει το Βλάτσι,
πάει και το Βογατσικό,
Δεντροχώρι, Σκαλοχώρι,
πάει και το Νεστόριο. 

Τις βάρκες επιτάξανε,
φοβούνται αποβάσεις
των ανταρτών της Καστοριάς
με όλες τις δυνάμεις. 

Πάει το Άργος, πάει το Βλάτσι,
πάει και το Βογατσικό,
Δεντροχώρι, Σκαλοχώρι,
πάει και το Νεστόριο.

Ακούστε το τραγούδι από τον δίσκο του Πάνου Τζαβέλλα «Τραγούδια από το Αντάρτικο Λημέρι», που κυκλοφόρησε το 1995. Πρόκειται για ζωντανή ηχογράφηση στη «Λήδρα».