Suru (Το Κοπάδι)

Μπορεί οι Τούρκοι σύντροφοι να μην τα κατάφεραν πριν από μια βδομάδα, αλλά σήμερα θα παρουσιάσουμε ένα από τα καλύτερα δείγματα του Τούρκικου κινηματογράφου. Επί τη ευκαιρία θα προσπαθήσουμε να προσεγγίσουμε και κάποια άλλα ζητήματα ιστορικής φύσης, αλλά και μερικά άλλα που ταλανίζουν το παρόν.

Δεκαετία του ’70, Τουρκία, μία δεκαετία με σκληρούς ταξικούς αγώνας έχει φτάσει στο τέλος της. Ταξικούς εργατικούς αγώνες που είναι κάτι σχετικά καινούργιο στην Τουρκία. Μόλις στα τέλη της δεκαετίας του ’40 άρχισε να εμφανίζεται το ταξικό εργατικό κίνημα στη χώρα και άρχισε να αμφισβητεί τους Κεμαλικούς. Στην Τουρκία αυτή η πορεία ήταν κάπως ιδιότυπη. Η διάλυση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, που ήδη από το 1830 συζητιόταν στην Ευρώπη (το λεγόμενο «Ανατολικό Ζήτημα»), άφησε στη θέση της ένα μικρότερο κράτος, συνεκτικό στη Μικρά Ασία. Ο Κεμάλ εμφανίστηκε την κατάλληλη στιγμή για να ηγηθεί της αντίστασης στον Ευρωπαϊκό ιμπεριαλισμό, που εκφραζόταν κυρίως με την παρέμβαση του Ελληνικού στρατού. Είναι ο λεγόμενος απελευθερωτικός πόλεμος των Τούρκων. Το γεγονός αυτό έδωσε στους Κεμαλικούς σημαντικό πάτημα μέσα στην κοινωνία, για χρόνια κυριαρχούσαν στην πολιτική ζωή της χώρας. Εκτός αυτού οι Κεμαλικοί, προχώρησαν σε ενός δυτικού τύπου εκσυγχρονισμού, αλλά και σε σκληρή καταστολή των οποιονδήποτε πολιτικών τους αντιπάλων. Το ιδρυμένο TKP, το 1920, βγήκε στην παρανομία και η ηγεσία του δολοφονήθηκε μάλλον από όργανα του Κεμάλ- ο οποίος είχε φτάσει στο σημείο να ιδρύσει δικό του Κομμουνιστικό Κόμμα, προκειμένου να το ελέγχει (η επίσημη εκδοχή λέει από όργανα του σουλτάνου). Εδώ να σημειώσουμε ότι την εποχή εκείνη η Τουρκία είχε καλές σχέσεις με τη νεαρή επαναστατημένη Ρωσία, και στηρίχθηκε από αυτή στον αντιιμπεριαλιστικό αγώνα.

Όπως είπαμε και πιο πριν, τη δεκαετία του ’40 αρχίζουν οι πρώτοι μεγάλοι εργατικοί, αγώνες σε μια χώρα που άλλαζε. Σταδιακά η κοινωνία του χωριού διαλυόταν και δημιουργούνταν προλετάριοι που άρχισαν να δουλεύουν στην πόλη. Οι αγώνες εντάθηκαν τη δεκαετία του ’60, με μεγαλύτερες στιγμές την πορεία 200.000 εργατών στην Κωνσταντινούπολη το 1961 και το κέρδισμα του δικαιώματος απεργίας μόλις το 1963. Τότε εμφανίστηκαν ακόμα και αντάρτικα, επηρεασμένα από τους Μαοϊκούς, τα οποία δεν είχαν επιτυχία αλλά οι νεκροί τους είναι ήρωες σήμερα στο τουρκικό κομμουνιστικό κίνημα. Στις 16 και 17 Ιουνίου του 1970, οι εργάτες απαντάν με τεράστιες κινητοποιήσεις στην Κωνσταντινούπολη στην προσπάθεια του καθεστώτος να απαγορέψει τα συνδικάτα. Στις αρχές του 1971, συνεχώς έχουμε απεργίες και κινητοποιήσεις, το καθεστώς εδώ και χρόνια χρησιμοποιεί εναντίον των εργατών τους φασίστες «γκρίζους λύκους», ενώ αρχίζει να εκτρέφει το Ισλάμ, σαν μια απάντηση στον κομμουνισμό. Όλη αυτή η κίνηση της κοινωνίας ανακόπηκε με τη χούντα που κηρύχθηκε στις 12 Μάη του 1971.

Και εδώ έρχεται η ώρα να μιλήσουμε για το δημιουργό και την ταινία του. Ο σκηνοθέτης Yilmaz Guney, γεννήθηκε το 1937 στα Άδανα. Οι γονείς του ήταν Κουρδικής καταγωγής και δούλευαν ως εργάτες Γης στα βαμβακοχώραφα των Αδάνων. Σπούδασε νομικά και οικονομικά αλλά ήδη από τα 21 του άρχισε να ασχολείται με τον κινηματογράφο. Το 1961 φυλακίστηκε για 18 μήνες επειδή έγραψε ένα «κομμουνιστικό» μυθιστόρημα. Στη φυλακή τον βρήκε και η αρχή της επόμενης δεκαετίας το 1972. Το 1978 στις αίθουσες βγήκε η ταινία του Suru, το κοπάδι, για τον Guney, μια ιστορία του λαού των Κούρδων , μόνο που στην ταινία όλοι μιλάνε Τούρκικα. Σύμφωνα με δήλωση του αν οι ηθοποιοί μιλούσαν Κούρδικα θα είχαν καταλήξει στη φυλακή (!)

Η ιστορία μας ξεκινά σε ένα ορεινό χωριό του Κουρδιστάν, όπου απεικονίζονται οι συνθήκες ζωής μιας πατριαρχικής οικογένειας. Ο αρχηγός της οικογένειας ο πατέρας ιδιαίτερα σκληρός και παραδοσιακός. Ο γιος είναι παντρεμένος από συμφέρον με την κόρη μιας αντίπαλης φυλής, για να μονιάσουν και να φιλιωθούν. Ο πατέρας δεν διστάζει να χτυπήσει τους (ενήλικες) γιους του όταν διαφωνούν μαζί του. Η νύφη του όμως είναι άρρωστη και οι αδερφοί της λένε, αν δεν ασχολείστε εσείς με αυτή να μας τη δώσετε πίσω. Ο γιος πιέζει και αυτός γιατί ο καημένος πια την αγαπά. Τελικά ο πατέρας παίρνει την μεγάλη απόφαση να πουλήσει το κοπάδι του, και έτσι ξεκινάν για την Άγκυρα, ώστε να πάνε στο γιατρό τη γυναίκα. 

Το ταξίδι με το τρένο, είναι μια μοναδική ματιά στο εσωτερικό της Τουρκίας, και την κοινωνία της. Στην Ανατολία το τρένο θυμίζει ένα χωριό της ανατολής που πάει στο πανηγύρι, με τους αυστηρούς κανόνες του, με τις μικρότητες του, με τους κλέφτες του και τη γενικότερη καθυστερημένη νοοτροπία. Στο τρένο συναντούν και τους πρώτους φυλακισμένους κομμουνιστές που με συνοδεία στρατιωτών μεταφέρονται σε κάποια εξορία. Ενώ όχι τυχαία στους τοίχους βλέπουμε συνθήματα. 

Στο τέλος φτάνουν στην Άγκυρα, φιλοξενούνται στο σπίτι χωριανών τους που έχουν πάει στην πόλη και έχουν γίνει εργάτες. Ζουν εκεί τα μικροαστικά όνειρα τους. Έχουν αγοράσει μόλις ένα διαμέρισμα και περιμένουν να το επιπλώσουν. Χαζεύουν με τις ώρες τα θαύματα του καπιταλισμού, την υπεραφθονία προϊόντων στις βιτρίνες. Το σκηνικό αλλάζει όμως ο γιος της οικογένειας, ο οποίος είναι κομμουνιστής και εξηγεί στους γονείς του ότι οι εργάτες πρέπει να νοιάζονται για ένταση της πάλης και μια άλλη κοινωνία. Κατά τη γνώμη μας η επιλογή του νεαρού δεν είναι τυχαία αφού αντιπροσωπεύει τη νέα Τουρκία, όπως θα την ήθελε ο σκηνοθέτης.

Δυστυχώς όμως η δύστυχη γυναίκα πεθαίνει, ο άντρας της απαρηγόρητος, στις διαπραγματεύσεις για το κοπάδι και έχοντας μπροστά του την κατάφορη αδικία και κλεψιά του εμπόρου, μαθημένος στον κώδικα τιμής του λαού των βουνών, τον πνίγει με τα ίδια του τα χέρια και συλλαμβάνεται. Ο πατέρας βλέπει την Άγκυρα, ένας κόσμος τελείως μακριά από αυτά που έμαθε, από αυτά που μια ζωή πάλευε, που νόμιζε ανάλλαχτα. Τρέχει στους δρόμους και παρατηρεί, τελικά καταλαμβάνεται από τρέλα και έτσι κλείνει και η ταινία-θυμίζοντας πολύ το τέλος των τραγωδιών του Σαίξπηρ.

Η όλη ταινία έτσι διαπερνιέται μέσα από τη σύνθεση και ανάδειξη όλων των κοινωνικών τάξεων της Τουρκίας, την παράλληλη ύπαρξη τους αλλά και τις συγκρούσεις τους. Η πατριαρχική οικογένεια, με κύριο εκπρόσωπο τον πατέρα, τα παιδιά του που βρίσκονται σε μια πιο μετριοπαθή αλλά εξίσου καθυστερημένη κατάσταση, ο αστός έμπορος που δεν ενδιαφέρεται για τίποτα παρά μόνο το κέρδος του, η σχετικά νεαρά εργατική τάξη της Τουρκίας, που βιώνει τις αλλαγές στη ζωή της ως μικροαστικά όνειρα. Τέλος η νεολαία, που βλέπει μπροστά της τα κομμουνιστικά οράματα, που δυστυχώς η ζωή δεν επιβεβαίωσε ακόμα στην Τουρκία. Αντίθετα βλέποντας τη σημερινή κατάσταση στην Τουρκία βλέπουμε περίπου ότι και ο Guney 30 χρόνια πριν, παρότι αργά έχει αρχίσει να αλλάζει σημαντικά και αμετάκλητα. Ελπίζουμε η νεολαία να επικρατήσει και να είναι αυτή που θα θάψει τους ανθρώπους σαν τον κυρ Παντελή (κάθε είδους) και αυτούς που τον φτιάξανε κυρίως, μες στην αποχέτευση της ιστορίας και φυσικά όχι μόνο στην Τουρκία που φαντάζει πιο δύσκολο, αλλά και στην άλλη όχθη του Αιγαίου. Ας κάνουμε το παιδί να  μεγαλώσει και να ζήσει, ήδη το σπέρμα που θα το γεννήσει, έχει αρχίσει και ενοχλεί, η ιστορία θα γκαστρωθεί και πάλι και τα νερά που θα σπάσουν θα πνίξουν τον παλιό σάπιο κόσμο, μαζί με όλα του τα στηρίγματα, τη βρώμα του και τα προβλήματα που φέρνει στον άνθρωπο και τη φύση. 

Και μερικές σκηνές… trailer, σκηνές στο τρένο και η πατριαρχική ζωή στο Κουρδιστάν…