Θέσεις για την κρίση, 17/6/2011

Από το Radical Desire

 

0. Ο άνθρωπος που υπερασπίζεται την αναγκαιότητα του πολιτικού στοχασμού δεν περιμένει στην ουρά που σχηματίζει μια ντυμένη στα κουρέλια αρλεκίνων ιντελιγκέντσια για να εξαργυρώσει τα όλο και πιο βραχυπρόθεσμα γραμμάτιά της. Έχει αρκετή αιδώ και αρκετή πανουργία συνάμα για να γνωρίζει πως όλες οι επιταγές που εκδίδει το ιδεολογικό ταμείο ευημερίας της είναι ουσιαστικά ακάλυπτες. Και συνεπώς γνωρίζει επίσης ότι καθήκον του παραμένει η ενίσχυση του ταμείου του μέλλοντος, το οποίο δεν εκδίδει καμία επιταγή αποζημίωσης, όντας φτωχό και εξαρτώμενο αποκλειστικά από συνδρομές.  

1. Η κρίση έχει ήδη εκδιπλωθεί αρκετά για να διαφανεί η κυρίαρχη κοινωνική συνεπαγωγή της: η δημιουργία ενός παγκόσμιου πληθυσμού-απορρίμματος, εγκατελειμμένου στην γυμνή του ζωή, στην σύγχυση, τον πανικό, την οργή και τις προλήψεις του, χωρίς καμία ανταλλακτική αξία, χωρίς καν την δυνατότητα δουλοπρεπούς επανεισαγωγής στο σύστημα, έστω με πολύ χειρότερους όρους. Η θνησιγενής φάση στην οποία εισέρχεται το καπιταλιστικό σύστημα, το οποίο δεν έχει άλλες δυνατότητες επανεκκίνησης γιατί τις έχει εξαντλήσει προ δεκαετιών, αναγγέλει τον θάνατο όχι του ίδιου του συστήματος αλλά  μιας σειράς πληθυσμών και κοινωνικών ομάδων που εξαρτώνται βιολογικά και ιδεολογικά από αυτό. Το ίδιο το σύστημα, ανεξέλεγκτο και χωρίς δυνατότητα εξορθολογισμού από τα μέσα, θα συνεχίσει να ζει, γιατί δεν μπορεί παρά να συνεχίσει να ζει. Αλλά μην μπορώντας επίσης να εξασφαλίσει την ζωή του χωρίς φόνο, θα ζήσει εις βάρος ακόμα και της ίδιας της δυνατότητας ανθρώπινων μαζών να πουλήσουν το σώμα τους και τη δύναμη εργασίας τους. Υπάρχουν υπερβολικά πολλοί εργάτες στον κόσμο, υπερβολικά μεγάλος "εφεδρικός στρατός ανέργων", για να χρειάζονται όλοι. 

2. Όσο γρηγορότερα γίνει αντιληπτό το γεγονός ότι όχι απλώς δεν είναι το ζητούμενο της εποχής η δημοκρατία ή η ελευθερία, αλλά ότι διακυβεύεται πια η ίδια η επιβίωση, τόσο λιγότερο θα καθυστερήσει η διαμόρφωση της αντίληψης ότι στόχος του σκέπτεσθαι ριζοσπαστικά σήμερα δεν είναι το καθάρισμα ενός παραθύρου που βλέπει έτσι και αλλιώς απευθείας σε έναν τοίχο ("θεσμική εξυγίανση" είναι το όνομα αυτού του καθαρίσματος), αλλά η θραύση πρώτα του παραθύρου που εμποδίζει την φυσική πρόσβαση στον τοίχο και μετά του ίδιου του τοίχου.

3. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι ήρθε η ώρα για να τελειώνει η σκέψη με κάθε φιλοσοφικό και θεωρητικό παράδειγμα ριζοσπαστικής εμμένειας: τα παραδείγματα αυτά απορρέουν από μια πίστη στην εκ των ένδον δυνατότητα ριζοσπαστικής αλλαγής, η οποία με την σειρά της--στις πιο πρόσφατες τουλάχιστον εκδοχές της--στηρίζεται στην αντίληψη ότι "δεν υπάρχει έξω" από τον καπιταλισμό. Η διαπίστωση αυτή είναι σωστή εμπειρικά, αλλά ο εμπειρισμός της αποκτά πολύ διαφορετικό νόημα όταν οι κινούμενοι στην πραγματικότητα τοίχοι αυτού που "δεν έχει έξω" σου συνθλίβουν ένα-ένα τα οστά. Ο στόχος της ριζοσπαστικής θεωρίας δεν μπορεί είναι η προσκόλληση σε μια εμπειρία προδιαγεγραμμένης ήττας εν μέσω παραισθησιογόνου αισιοδοξίας, "ζάλη των ζώων πριν τη σφαγή", για να επικαλεστούμε τον Δημήτρη Δημητριάδη.

4. Αυτό το οποίο είναι απαραίτητο σήμερα, αντίθετα, είναι ακριβώς η άτεγκτη επιμονή στο ότι "υπάρχει έξω", και ότι το καθήκον της σκέψης είναι να ανοίγει, όπως ο φυλακισμένος, με ό,τι έχει στα χέρια της, και ακόμα και με τα γυμνά της νύχια, τρύπες στο περίβλημα της φυλακής. Μόνο η πεποίθηση ότι η φυλακή έχει τέλος, μόνο με άλλα λόγια η επιστροφή στην θεμελιώδη πρόταση της πλατωνικής παραβολής του σπηλαίου, μπορεί να αναψηλαφίσει τις ρωγμές των τοίχων που μας περιβάλλουν με σκοπό διαρρηκτικό και όχι απλά διαγνωστικό (πένθιμη "αντικειμενικότητα") ή βασισμένο στην απάρνηση της ύπαρξης καν τοίχου (τραγελαφική "υποκειμενικότητα"). 

5. Η σκέψη του έξω δεν είναι σκέψη της ριζοσπαστικής εμμένειας αλλά  της διαλεκτικής υπερκέρασης. Η διαλεκτική είναι σκέψη για λογαριασμό της ίδιας της ιστορίας ως μοναδικής "χωρίς έξω" οντότητας, σκέψη για την οποία αυτό που βρίσκεται "έξω" απ' τον καπιταλισμό είναι η ίδια η ιστορία ως ανελέητη κατεδάφιση αναπόδραστων φαινομενικά πεπρωμένων, ως λυτρωτικός φόνος αυτού που καταβροχθίζει κάθε ανθρώπινο λύτρο που παγιδεύεται στον φαινομενικά ατέρμονό του λαβύρινθο. 

6. Η διαλεκτική δεν επενδύει στο "έξω" θεολογικά και αφηρημένα. Το αναζητά ανασυνθέτοντας το πεδίο της πραγματικότητας συγκρουσιακά, βλέποντας στο σταθερό και αμετακίνητο τραπέζι ένα τραπέζι που χορεύει, παρασυρμένο σε αόρατους με γυμνό μάτι στροβιλισμούς εξαιτίας των αντιφάσεων του τρόπου παραγωγής του οποίου είναι έκφανση -- για να θυμηθούμε ένα αλησμόνητο απόσπασμα του Κεφαλαίου του Μαρξ. Η διαλεκτική είναι το βλέμμα με το οποίο η κινηματογραφική κίνηση μιας φαινομενικά αναπόδραστης και μοιραίας καταστροφής αποκαλύπτεται ως απλή συρραφή ακίνητων εικόνων, η φαινομενική στατικότητα των νόμων της αγοράς αναδιατυπώνεται ως αέναη και χαοτική κίνηση, και η πολυάσχολη κινητικότητα των πολιτικών εξελίξεων προκύπτει ως ψευδαισθησιακή κάλυψη της πραγματικής ακινησίας που υπαγορεύει στην πολιτική διαδικασία η οικονομία. Η διαλεκτική είναι το μέσο με το οποίο απομαγεύεται το προφανές ή εμφανές για χάρη αυτού το οποίο το διαπερνά ή το τρυπά, αυτού το οποίο αποκαλύπτει τις χοντροκομμένες του ραφές και συναρμογές, την ad hoc του φύση, την ψευδή του αμεσότητα. 

7. Υπάρχει, ιστορικά ομιλώντας, μόνο μια καθορισμένη άρνηση του καπιταλισμού ως συστήματος, και το όνομά της είναι κομμουνισμός. Κάθε άλλη ιστορικά εκπεφρασμένη άρνηση του καπιταλισμού ήταν ενσυνείδητα μη ανταγωνιστική σε χαρακτήρα, δεν αποσκοπούσε δηλαδή στην αντικατάσταση του καπιταλισμού από κάτι εξίσου συστημικό και ολοκληρωτικό σε χαρακτήρα, αλλά στην δημιουργία εναλλακτικών θυλάκων μέσα του. Το περιθώριο για αυτού του είδους τις κατευθύνσεις σήμερα έχει εξαλειφθεί, και αυτή η εξάλειψη αποτελεί το αντικειμενικό παραπλήρωμα της υποκειμενικής, διανοητικής εξάντλησης της σκέψης της ριζοσπαστικής εμμένειας. Το κεφάλαιο δεν έχει άλλα περιθώρια ανοχής μη καθορισμένων αρνήσεών του, για έναν απλό λόγο: δεν μπορεί πια να τις μετατρέψει σε εξαρτήματα του, σε ελκυστικές διαστάσεις της δικής του λειτουργίας, όπως έκανε με την προηγούμενη μη καθορισμένη του άρνηση το 1968. Αν "ένας άλλος κόσμος είναι εφικτός", δεν είναι ωστόσο εφικτός ως ενύπαρκτη πλην εμβρυακή διάσταση του κόσμου στον οποίο ζούμε, αλλά μόνο ως ενεργητική και δημιουργική καταστροφή του: αυτή είναι η βασική αλήθεια της αντίληψης της πραγματικότητας με όρους ανταγωνιστικής αντίφασης και όχι μάταιης προσπάθειας επιβίωσης μες στην κοιλιά του κήτους.

8. Αυτοί που αρνούνται ότι ο μοναδικός διαθέσιμος δρόμος σήμερα είναι η καθορισμένη άρνηση της λογικής του κεφαλαίου μέσω της διαλεκτικής σκέψης, μέσω της θεωρίας των ανταγωνιστικών--και όχι ρητορικά ή δια της βουλήσεως επιλύσιμων--αντιφάσεων, έχουν μόνο δύο δρόμους μπροστά τους. Ο ένας είναι να παραδοθούν ενσυνείδητα στις δυνάμεις της εκμετάλλευσης και της καταστολής με τα ελάχιστα και πιο εξευτελιστικά προσωπικά ανταλλάγματα που μπορούν να εξασφαλίσουν: μία θέση στο κοινοβούλιο, σε ένα έντυπο ή σε μια υπηρεσία, λίγα χρήματα παραπάνω, ένα μέτρο μεγαλύτερης ανοχής από την οικονομική εξουσία της εθνικής και παγκόσμιας ολιγαρχίας. Με άλλα λόγια, η ενσυνείδητη προδοσία. Ο άλλος δρόμος είναι να συντριβούν χωρίς οργανωμένη αντίσταση, χωρίς επίγνωση της κατάστασης, χωρίς κατανόηση καν των λόγων για τους οποίους αυτό που γινόταν λίγο-πολύ ανεκτό πέντε χρόνια πριν απαγορεύεται δια ροπάλου σήμερα. 

9. Για τους υπόλοιπους και πιθανότατα λιγότερους, αυτούς για τους οποίους γράφω και στους οποίους απευθύνομαι, η τωρινή συγκυρία είναι το ηχητικό σήμα που χτυπά για να καλέσει σε ολοήμερη και κοπιαστική εργασία, κι όχι αυτό που σηματοδοτεί το διάλειμμα ή την έλευση του τέλους. 

10. Πρώτα ως φάρσα, ύστερα ως τραγωδία: η θραύση του τείχους που χώριζε τις δύο Γερμανίες το 1989 δεν ήταν παρά η χλωμή, συγκριτικά ασήμαντη προεικόνιση του ιστορικού καθήκοντος της θραύσης του τείχους που το τείχος αυτό διέκοπτε εγκάρσια, χωρίς να το αναιρεί. Για πολλούς στην Ελλάδα και στον κόσμο, το δίλημμα δεν είναι πια ζωή στον καπιταλισμό ή ζωή εκτός καπιταλισμού· είναι εργασία, πιθανόν για δεκαετίες, προς την στήριξη της συλλογικής και ολοκληρωτικής εξόδου από το φαινομενικά αναπόδραστο, ή θανατηφόρος παράδοση στον εγκλωβισμό σ' αυτό.