Ανατομία του νεοφιλελευθερισμού - 12. Τα πειράματα σε Βραζιλία και Ινδονησία

Από Cogito Ergo Sum

Τα προηγούμενα μέρη

Ανατομία του νεοφιλελευθερισμού -1.Η έννοια -2. Οι πηγές

Ανατομία του νεοφιλελευθερισμού -3.Τα πρόσωπα

Ανατομία του νεοφιλελευθερισμού -4.Πριν τον Φρήντμαν

Ανατομία του νεοφιλελευθερισμού -5.Μπρέτον Γουντς: Οι αιτίες

Ανατομία του νεοφιλελευθερισμού -6. Μπρέτον Γούντς: Τα αποτελέσματα

Ανατομία του νεοφιλελευθερισμού -7.  Το ξεκίνημα της κόντρας και 8. Το τρίπτυχο του Φρήντμαν
Ανατομία του νεοφιλελευθερισμού -9.  Το πρελούδιο
Ανατομία του νεοφιλελευθερισμού - 10. Το σχέδιο αποτυγχάνει, αλλά...
Ανατομία του νεοφιλελευθερισμού - 11. Το "δόγμα του σοκ"...

Θύμα του πρώτου πειράματος "νεοφιλελεύθερου σοκ" απετέλεσε η Βραζιλία, όπου η κεντρώα κυβέρνηση του Ζοάο Γκουλάρ είχε βάλει σε εφαρμογή μια σειρά προγραμμάτων ανακούφισης της φτώχειας. Το 1964, με τις ευλογίες και την καθοδήγηση των ΗΠΑ, η χούντα του στρατηγού Ουμπέρτο Καστέλλο Μπράνκο ανέτρεψε τον Γκουλάρ με στόχο να ανοίξει την χώρα στο ξένο κεφάλαιο. Όμως, ο Μπράνκο ακολούθησε έναν πολύ ήπιο -για δικτάτορα- τρόπο υλοποίησης των σχεδίων που είχαν επεξεργαστεί τα "παιδιά του Σικάγου": απέφυγε την προκλητική βία, δεν προέβη σε μαζικές συλλήψεις και γενικά δεν αιματοκύλισε την χώρα. Όχι βέβαια πως δεν έγιναν φυλακίσεις, βασανιστήρια και εκτοπίσεις. Απλώς, δεν έγιναν μαζικά και, σε μια τόσο μεγάλη και πολυπληθή χώρα, έγιναν ελάχιστα αντιληπτά. Παράλληλα, η χούντα διατήρησε μερικά ψήγματα ελευθεριών, όπως π.χ. μια ελαφρά περιορισμένη ελευθερία του τύπου και το δικαίωμα της συνάθροισης. Όλα αυτά συνέτειναν στο να χαρακτηριστεί το στρατιωτικό κίνημα ως "πραξικόπημα κυρίων".

Σιγά-σιγά, όμως, οι βραζιλιάνοι άρχισαν να αισθάνονται τις επιπτώσεις του νεοφιλελεύθερου οικονομικού προγράμματος της χούντας και αποφάσισαν να αντιδράσουν. Έτσι, το 1968 ο λαός βγήκε στους δρόμους και το καθεστώς ένοιωσε να κινδυνεύει. Τότε οι στρατιωτικοί άλλαξαν ρότα και σκλήρυναν την στάση τους. Όλες οι ελευθερίες καταργήθηκαν, οι συλλήψεις πύκνωσαν, τα βασανιστήρια συστηματοποιήθηκαν και οι εκτελέσεις έγιναν ρουτίνα. Τελικά, η δικτατορία άντεξε αλλά το συμπέρασμα για τον Φρήντμαν και τα παιδιά του είχε βγεί από πολύ νωρίς: αν το αρχικό σοκ του 1964 ήταν εντονώτερο, θα είχε αποβεί αποτελεσματικώτερο.

Αυτό το εντονώτερο σοκ επελέγη για το δεύτερο πείραμα, εκείνο του 1965 στην Ινδονησία. Εκεί, μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, είχε αναδειχθεί ως ηγέτης ο εθνικιστής πρόεδρος Σουκάρνο. Ο Σουκάρνο είχε προκαλέσει την οργή του διεθνούς κεφαλαίου επειδή ακολουθούσε πολιτική προστατευτισμού και είχε δρομολογήσει διαδικασίες για αναδιανομή του πλούτου. Όμως, το μείζον πρόβλημα με τον Σουκάρνο ήταν ότι είχε διακόψει τις σχέσεις της Ινδονησίας τόσο με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο όσο και με την Παγκόσμια Τράπεζα, επειδή πίστευε ότι αποτελούσαν βιτρίνα των συμφερόντων των πολυεθνικών της δύσης. Μάλιστα δε, προκειμένου να επιτύχει εθνική ομοψυχία, ο εθνικιστής Σουκάρνο δεν δίστασε να συνεργαστεί ακόμη και με το κομμουνιστικό κόμμα της Ινδονησίας! Επομένως, είναι απολύτως λογικό το ότι η CIA έξυνε τα νύχια της για να τον ανατρέψει. Γι' αυτή την ανατροπή χρησιμοποίησε τον στρατηγό Σουχάρτο.

Ο Σουχάρτο προετοιμαζόταν πολύ καιρό από τους αμερικανούς. Αυτοί τον έφεραν σε επαφή με τα "πρωτοξάδερφα" των "παιδιών του Σικάγου", την περίφημη "Μαφία του Μπέρκλεϋ". Πράγματι, στο πανεπιστήμιο Μπέρκλεϋ της Καλιφόρνιας λειτουργούσε μια οικονομική σχολή, η οποία το μόνο που είχε να ζηλέψει από την αντίστοιχη σχολή του Σικάγου ήταν η παρουσία του Φρήντμαν. Κατά τα άλλα, οι φοιτητές του Μπέρκλεϋ δεν υστερούσαν σε τίποτε από τα "ξαδέρφια" τους. Αυτή, λοιπόν, η "Μαφία του Μπέρκλεϋ" ανέλαβε να κάνει μαθήματα νεοφιλελευθερισμού στον Σουχάρτο και να σχεδιάσει μαζί του την οικονομική πολιτική που θα ακολουθούσε η "απελευθερωμένη" από τον Σουκάρνο Ινδονησία. Κι όλα αυτά, υπό την εποπτεία και την χρηματοδότηση του περίφημου Ιδρύματος Φορντ.

Ο Σουχάρτο ακολούθησε πιστά τις οδηγίες για "κεραυνοβόλο σοκ". Εκτός από τον άριστο εξοπλισμό των δυνάμεών του, η CIA τον είχε εφοδιάσει με ονομαστικό κατάλογο όλων των αριστερών ηγετών. Ο Σουχάρτο εκδήλωσε το πραξικόπημά του, στέλνοντας τους άντρες του να εκτελέσουν επί τόπου τα πεντακόσια περίπου άτομα που περιέχονταν στον κατάλογό του. Παράλληλα, εξαπέλυσε στην επαρχία κατάλληλα εκπαιδευμένους σπουδαστές θρησκευτικών σχολών, για να "καθαρίσουν" την ύπαιθρο από τους κομμουνιστές. Το "κεραυνοβόλο σοκ" πήρε τέτοια έκταση ώστε μέσα σε ένα μήνα δολοφονήθηκαν από μισό μέχρι ένα εκατομμύριο άνθρωποι σφαγμένοι κατά χιλιάδες, σύμφωνα με το περιοδικό "Time"! Μάλιστα δε, για να γίνει ακόμη εντονώτερο το σοκ, τα πτώματα των δολοφονημένων δεν θάβονταν αλλά πετιούνταν στις άκρες των δρόμων ή στα ποτάμια, προκειμένου να τρομοκρατούνται ακόμη περισσότερο όσοι τα έβλεπαν.

Η ανελέητη τρομοκρατία ξεπέρασε και τους χειρότερους εφιάλτες των Ινδονησίων οι οποίοι, καταβεβλημένοι από τον απόλυτο τρόμο, παρέδωσαν την απόλυτη εξουσία στον Σουχάρτο δίχως την παραμικρή αντίσταση. Υπό της επήρεια αυτού του "κεραυνοβόλου σοκ", το νεοφιλελεύθερο οικονομικό πρόγραμμα μπήκε αμέσως σε εφαρμογή και σε μικρό χρονικό διάστημα η Ινδονησία αναδείχθηκε στο φιλικώτερο περιβάλλον ολόκληρου του κόσμου για τις πολυεθνικές. Φυσικά, υπό την προστασία του διεθνούς κεφαλαίου, ο αιμοσταγής Σουχάρτο έμεινε ανενόχλητος στην εξουσία ίσαμε τον θάνατό του, το 1998.

Το συμπέρασμα από τα δυο πειράματα ήταν σαφές. Στην Βραζιλία, η δύναμη του σοκ αξιοποιήθηκε ελάχιστα, αφού χρειάστηκε να περάσουν αρκετά χρόνια για να εκδηλωθεί η βία του καθεστώτος. Στην Ινδονησία, όμως, η εκτός ορίων τρομοκρατία πέτυχε τον στόχο της άμεσα και απόλυτα. Ήταν πλέον σαφές ποια τακτική θα έπρεπε να ακολουθείται στο εξής.

Πράγματι, στο Σικάγο ξαναγύρισαν τα χαμόγελα. Η ώρα της εκδίκησης για το φιάσκο της Χιλής πλησίαζε. Λίγο αργότερα, μια ανατριχιαστική προειδοποίηση εμφανίστηκε στους τοίχους του Σαντιάγο, με κόκκινα γράμματα: "Η Τζακάρτα έρχεται"...