2 Νοεμβρίου 2011

Ανατομία του νεοφιλελευθερισμού - 7. Το ξεκίνημα της κόντρας και Το τρίπτυχο του Φρήντμαν

Από Cogito Ergo Sum

Τα προηγούμενα μέρη
Ανατομία του νεοφιλελευθερισμού -1.Η έννοια -2. Οι πηγές
Ανατομία του νεοφιλελευθερισμού -3.Τα πρόσωπα
Ανατομία του νεοφιλελευθερισμού -4.Πριν τον Φρήντμαν
Ανατομία του νεοφιλελευθερισμού -5.Μπρέτον Γουντς: Οι αιτίες
Ανατομία του νεοφιλελευθερισμού -6. Μπρέτον Γούντς: Τα αποτελέσματα

Το Μπρέτον Γουντς, όπως είδαμε, απέδειξε το ένστικτο της επιβίωσης του καπιταλισμού. Οι δυτικές δυνάμεις υιοθέτησαν την αρχή ότι η μεταπολεμική οικονομία έπρεπε να εξασφαλίσει μια αξιοπρεπή διαβίωση για τους απογοητευμένους πολίτες ώστε αυτοί να μη στραφούν στην ελκυστικώτατη ιδεολογία του κομμουνισμού. Αυτή η ανάγκη οδήγησε στην δημιουργία ενός "ευπρεπούς" καπιταλισμού με κοινωνική ασφάλιση, δημόσια ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, κράτος πρόνοιας, προστασία των εργαζομένων κλπ.

Όπως έχουμε ξαναπεί από τούτο το ιστολόγιο, ο κεϋνσιανισμός και ο μαρξισμός εκκινούν από κοινό σημείο, με τις ίδιες διαπιστώσεις, άλλο αν στο "διά ταύτα" προτείνουν διαφορετικές λύσεις. Οι κεϋνσιανοί οικονομολόγοι εφάρμοσαν τις ιδέες τους με θρησκευτική ευλάβεια, διοχετεύοντας τεράστια κονδύλια σε υποδομές, επιδοτώντας γενναιόδωρα την εγχώρια παραγωγή, ενισχύοντας την βιομηχανική ανάπτυξη και εφαρμόζοντας υψηλούς δασμούς για να αποτρέπουν τις εισαγωγές. Πάνω στις αρχές αυτές στήθηκε και το περίφημο "Νέο Συμβόλαιο (Νιού Ντηλ)".


Αποτέλεσμα αυτής της πολιτικής στον δυτικό κόσμο ήταν να κλείσει κάπως το χάσμα που χώριζε προπολεμικά την ελίτ από την εργατική τάξη, όσο κι αν τα επιτεύγματα των κομμουνιστικών χωρών σ' αυτόν τον τομέα έμεναν απλησίαστα. Οι εργάτες συγκροτούσαν ισχυρά συνδικάτα, διεκδικούσαν συνθήκες εργασίας που ούτε καν μπορούαν να διανοηθούν 30 χρόνια πριν και οι αμοιβές τους πλησίασαν -ή και έφτασαν- εκείνες των μεσοαστικών στρωμάτων. Ειδικά στην Νότια Αμερική, η ανάπτυξη υπήρξε τόσο έντονη ώστε άρχισε να διατυπώνεται η άποψη πως με τέτοια πολιτική θα μπορούσε σιγά-σιγά να εκλείψει ο ταξικός διαχωρισμός.

Όμως, για τις καπιταλιστικές πολυεθνικές η περίοδος της μεταπολεμικής άνθησης δεν ήταν και η καλύτερή τους, μιας κι έπρεπε να δραστηριοποιούνται σε ένα όλο και λιγώτερο φιλικό γι' αυτές περιβάλλον με όλο και περισσότερο διεκδικητικά συνδικάτα. Παρ' ότι παραγόταν τεράστιος πλούτος, οι καπιταλιστές ήσαν υποχρεωμένοι να χάνουν ένα μεγάλο κομμάτι από τα κέρδη τους μέσω της φορολογίας και των υψηλών -σύμφωνα μ' αυτούς- μισθών. Βεβαίως, όλοι ευημερούσαν αλλά η επιστροφή στους προπολεμικούς κανόνες θα επέτρεπε σε κάποιους λίγους να ευημερήσουν περισσότερο.

Ήταν φανερό ότι ο κεϋνσιανισμός στην δύση και ο κομμουνισμός στην ανατολή κόστιζαν στους κεφαλαιοκράτες. Κι αν ήταν δύσκολο να κάνουν κάτι κατά του κομμουνισμού, φαινόταν ευκολώτερο να οργανώσουν μια "αντεπανάσταση" κατά του κεϋνσιανισμού. Αλλά ποιος θα έβγαινε μπροστά; Ποιος θα τολμούσε να υποστηρίξει δημόσια ότι έπρεπε να καταργηθούν οι κατώτατοι μισθοί και η φορολόγηση των εταιρειών;

Ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του '50, στο πανεπιστήμιο του Σικάγου, ο Χάγεκ και ο Φρήντμαν δίδασκαν ότι κάθε κυβερνητική ανάμειξη στην οικονομία θα έπρεπε να αποτραπεί (Φρ. Χάγεκ, "Ο δρόμος προς την δουλοπαροικία"). To 2000, sε συνέντευξή του στο PBS, στα πλαίσια της εκπομπής"Η μάχη για την παγκόσμια οικονομία", ο καθηγητής Άρνολντ Χάρμπεργκερ εξήγησε ότι ο Χάγεκ και η παρέα του "θεωρούσαν κάθε κρατική παρέμβαση όχι απλώς λανθασμένη αλλά διαβολική... είναι σαν να υπάρχει εκεί έξω μια πανέμορφη αλλά εξαιρετικά πολύπλοκη εικόνα που βρίσκεται σε απόλυτη αρμονία με τον εαυτό της κι αν εμφανιστεί πάνω της μια κηλίδα αυτό αποτελεί φρίκη".

Όταν, το 1962, ο Μίλτον Φρήντμαν κυκλοφόρησε το μανιφέστο του "Καπιταλισμός και Ελευθερία", οι καπιταλιστές χαμογέλασαν. Μπορεί να μη τολμούσε κανένας απ'αυτούς να εκτεθεί υποστηρίζοντας ότι το κεφάλαιο έπρεπε να αφεθεί ανεξέλεγκτο, αλλά αν ένας λαμπρός μαθηματικός και ικανός συζητητής σαν τον Φρήντμαν χρησιμοποιούσε τα ίδια επιχειρήματα, θα ήταν αλλοιώς. Φυσικά, αναμένονταν αντιδράσεις στα επιχειρήματα τού Φρήντμαν και, ενδεχομένως, να απορρίπτονταν ως εσφαλμένα αλλά τουλάχιστον θα είχαν ένα επίχρισμα ακαδημαϊκής αμεροληψίας.

Έτσι, η φάμπρικα πήρε μπρος. Ξαφνικά, άρχισε μια τεράστια ροή δωρεών προς την περίφημη "σχολή του Σικάγου", με αντάλλαγμα την διοχέτευση των καπιταλιστικών απόψεων ως πορίσματα ακαδημαϊκής σκέψης. Ταυτόχρονα, άρχισε να δημιουργείται ένα παγκόσμιο δίκτυο φρηντμανικών "δεξαμενών σκέψης (think tank)", με σκοπό την παραγωγή στελεχών της "αντεπανάστασης" που προαναφέραμε.

Η κόντρα ξεκινούσε.

Ανατομία του νεοφιλελευθερισμού - 7. Το τρίπτυχο του Φρήντμαν

Από Cogito Ergo Sum

Ο Φρήντμαν ήταν κατηγορηματικός: όπως γράφει (μαζί με την σύζυγό του Ρόουζ) στο "Two Lucky People: Memoirs", όλα τα στραβά οφείλονταν στο Νιου Ντηλ, με το οποίο "μια σειρά από χώρες, συμπεριλαμβανομένης της δικής μου, λοξοδρόμησαν από τον ορθό δρόμο". Τον τρόπο επανόδου στον "ορθό δρόμο", ο Φρήντμαν τον κατέδειξε αναλυτικά στο διάσημο ευαγγέλιο του νεοφιλελευθερισμού, "Καπιταλισμός και Ελευθερία". Εκεί παρουσίασε το περίφημο τρίπτυχο της θεωρίας του. Τι περιλαμβάνει αυτό το τρίπτυχο;

Πρώτον: απορρύθμιση. Οι κυβερνήσεις πρέπει να καταργήσουν όλες τις νομοθετικές διατάξεις και όλους τους κανόνες, τα οποία εμποδίζουν με οποιονδήποτε τρόπο την μεγιστοποίηση των κερδών και την συσσώρευσή τους.

Δεύτερον: κατάλυση. Οι κυβερνήσεις οφείλουν να καταλύσουν την έννοια του "κοινωνικού κράτους", περικόπτοντας κάθε χρηματοδότηση οποιουδήποτε κοινωνικού προγράμματος, ώστε να εξαφανιστούν όλες οι παρεμβάσεις οι οποίες δημιουργούν στρεβλώσεις στην αγορά και εμποδίζουν την επίτευξη του μέγιστου κέρδους.

Τρίτον: ιδιωτικοποιήσεις. Το κράτος οφείλει να μεταβιβάσει ολόκληρη την δημόσια περιουσία σε ιδιώτες, επειδή μόνον έτσι μπορεί να επιτευχθεί η μέγιστη δυνατή αξιοποίηση αυτής της περιουσίας και το μέγιστο κέρδος από την εκμετάλλευσή της.

Σ' αυτή την τρίπτυχη συνταγή, ο Φρήντμαν επεξεργάστηκε πλήθος λεπτομερειών. Για παράδειγμα, το άριστο θα ήταν να μην υπάρχουν καθόλου φόροι. Όμως, αν αυτό δεν είναι δυνατόν, θα πρέπει να υπάρχει μια ενιαία φορολογική κλίμακα με την οποία θα φορολογούνται οι πάντες, πλούσιοι ή φτωχοί. Φυσικά, τα έσοδα από αυτή την φορολογία θα πρέπει να διατίθενται με τον τρόπο που ορίζει το τρίπτυχο, δηλαδή όχι για κοινωνικές παροχές αλλά για διευκόλυνση της ανάπτυξης της ιδιωτικής πρωτοβουλίας. Επίσης, απαγορεύεται αυστηρά η θέσπιση οποιουδήποτε προστατευτικού μέτρου υπέρ της εγχώριας παραγωγής ή ιδιοκτησίας ενώ θα πρέπει να καταργηθεί οποιαδήποτε διάταξη εμποδίζει τις εταιρείες να παράγουν ή να πωλούν τα προϊόντα τους σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου επιθυμούν.

Από το μένος του Φρήντμαν δεν ήταν δυνατόν να γλιτώσει η τιμή της εργασίας. Εφ' όσον η εργασία αποτελεί συντελεστή παραγωγής, δεν επιτρέπεται οποιαδήποτε παρέμβαση στην διαμόρφωση της τιμής της. Συνεπώς, πρέπει να καταργηθούν οι έννοιες των συλλογικών συμβάσεων και των κατώτατων μισθών. Ακόμη, στα πλαίσια της κατάργησης του "κοινωνικού κράτους", πρέπει να ιδιωτικοποιηθούν η ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, τα συνταξιοδοτικά ταμεία, η παιδεία, η ενέργεια, οι μεταφορές κλπ. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Φρήντμαν ζητάει την ιδιωτικοποίηση ακόμη και των...εθνικών πάρκων!

Σε τελική ανάλυση, μπορούμε να χαρακτηρίσουμε το "Καπιταλισμός και Ελευθερία" ως ένα ξετσίπωτο βιβλίο. Πράγματι, εκεί ζητείται απερίφραστα και χωρίς ντροπή η πλήρης κατάργηση του Νιου Ντηλ, το οποίο είχε αποτρέψει τις λαϊκές εξεγέρσεις μετά την ύφεση του μεσοπολέμου και την καταστροφή του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Ό,τι είχαν καταφέρει να κερδίσουν οι εργαζόμενοι με ιδρώτα και αίμα πολύχρονων αγώνων και όσα μέτρα είχε πάρει το κράτος για να αμβλύνει τις επιπτώσεις της φτώχειας, η "αντεπανάσταση" του Σικάγου απαιτούσε να τα πάρει πίσω.

Κι όχι μόνο. Ουσιαστικά, ζητούσε πολλά περισσότερα. Εκτός από όσα -υποτίθεται πως- είχαν χάσει οι καπιταλιστές από την εφαρμογή των κεϋνσιανών πρακτικών, η "σχολή του Σικάγου" απαιτούσε και όλα όσα κράτος και εργαζόμενοι είχαν οικοδομήσει κατά την περίοδο της μεταπολεμικής αλματώδους ανάπτυξης. Ο Φρήντμαν ζητούσε από τις κυβερνήσεις να ξεπουλήσουν μια περιουσία η οποία είχε δημιουργηθεί από τις επενδύσεις του δημόσιου τομέα (δηλαδή, από τους φόρους των εργαζομένων) και από την εργασία των λαϊκών στρωμάτων. Για τον φρηντμανισμό, όλος αυτός ο πλούτος έπρεπε να μεταβιβαστεί σε χέρια ιδιωτών διότι...έτσι έπρεπε!

Βέβαια, ο Φρήντμαν τύλιξε όλα αυτά με ένα ωραίο περιτύλιγμα επιστήμης και τα καλλώπισε με την γλώσσα των μαθηματικών. Στην βάση του, όμως, το φρηντμανικό όραμα ταυτιζόταν απολύτως με τα συμφέροντα των πολυεθνικών, οι οποίες εκ φύσεως διψούν για δράση σε περιβάλλον δίχως αρχές και κανόνες. Στο αρχικό της στάδιο, αυτή η αδηφάγα διάθεση του καπιταλισμού εκφράστηκε με την αποικιοκρατία: η κάθε ανακάλυψη νέας γης συνεπαγόταν την υφαρπαγή της και την λεηλασία του πλούτου της, δίχως καμμιά αποζημίωση για τους ντόπιους πληθυσμούς. Τέσσερις-πέντε αιώνες αργότερα, ο Φρήντμαν επιχειρούσε να αναβιώσει την αποικοκρατία, μόνο που αυτή φορά η καινούργια γη, που έπρεπε να κατακτηθεί και να λεηλατηθεί δίχως αποζημίωση, ήταν το ίδιο το κράτος.

4 σχόλια:

ΚΑΝΟΝΕΣ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΥ

Είμαστε ανοιχτοί σε όλα τα σχόλια που προσπαθούν να προσθέσουν κάτι στην πολιτική συζήτηση.

Σχόλια :
Α) με υβριστικό περιεχόμενο ή εμφανώς ερειστική διάθεση
Β) εκτός θέματος ανάρτησης
Γ) με ασυνόδευτα link (spamming)
Δ) χωρίς τουλάχιστον ένα διακριτό ψευδώνυμο
Ε) που δεν σέβονται την ταυτότητα και τον ιδεολογικό προσανατολισμό του blog

ΘΑ ΔΙΑΓΡΑΦΟΝΤΑΙ.

Παρακαλείστε να γράφετε τα σχόλια σας στα Ελληνικά

Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.