Από Cogito Ergo Sum
Η διεθνής ευφορία από τα αποτελέσματα του Μπρέτον Γουντς δεν έμελλε να κρατήσει πολύ. Ο κύβος της νεοφιλελεύθερης "αντεπανάστασης" ερρίφθη αμέσως μετά την εκλογή τού Ντουάιτ Αϊζενχάουερ στον προεδρικό θώκο των Ηνωμένων Πολιτειών (20/1/1953). Ο -μάλλον άβουλος, ακόμη και ως αρχιστράτηγος των συμμάχων κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο- Αϊζενχάουερ δεν ήθελε με τίποτε να εγκαταλείψει τον κεϋνσιανισμό, μιας και οι αναμενόμενες λαϊκές αντιδράσεις στο εσωτερικό θα του δημιουργούσαν πρόβλημα επανεκλογής. Όμως, προκειμένου να θωρακίσει τις ιμπεριαλιστικές βλέψεις της χώρας του, δεν είχε σοβαρές αντιρρήσεις στο να επιχειρηθεί μια "ανατροπή" στο εξωτερικό.
Εκείνη την εποχή, τόσο οι φτωχές όσο και οι αναπτυσσόμενες χώρες είχαν τα δικά τους "Νιου Ντηλ". Στο Ιράκ, ο Μουχαμάντ Μοσσαντέκ είχε ήδη εθνικοποιήσει την πετρελαϊκή βιομηχανία. Στην Ινδονησία, ο φιλόδοξος Αχμέντ Σουκάρνο προωθούσε την συνεργασία των εθνικιστικών κυβερνήσεων του Τρίτου Κόσμου, οραματιζόμενος ένα τρίτο μεγάλο μπλοκ δίπλα σε εκείνα του δυτικού και του κομμουνιστικού κόσμου. Κυρίως, όμως, στην Λατινική Αμερική τα πράγματα έδειχναν ανησυχητικά για τις ΗΠΑ. Παρ' ότι καμμία νοτιοαμερικανική χώρα δεν ήταν κομμουνιστική (είτε με την στενή είτε με την ευρεία έννοια), οι πάλαι ποτέ πανίσχυροι φεουδάρχες έβλεπαν τους πρώην πεινασμένους εργάτες να διεκδικούν και να επιτυγχάνουν αλματώδη άνοδο του βιοτικού τους επιπέδου, εις βάρος των κάποτε ανεξέλεγκτων καπιταλιστικών κερδών.
Μπροστά σε τέτοια φαινόμενα, οι πολυεθνικοί κολοσσοί των ΗΠΑ έτριξαν τα δόντια τους. Μέσω των πανίσχυρων λόμπυ τους, άρχισαν να ασκούν ασφυκτικές πιέσεις στην πολιτική ηγεσία για λήψη ρηξικέλευθων μέτρων. Και η πίεση των λόμπυ έφερε αποτέλεσμα, αφού ο Αϊζενχάουερ διόρισε δυο από τα πλέον σκληροπυρηνικά "γεράκια" σε θέσεις-κλειδιά: τον Τζων Φόστερ Ντάλλες υπουργό εξωτερικών και τον αδελφό του Άλλεν Ντάλλες διευθυντή της νεοϊδρυθείσας CIA. Πριν αναλάβουν τις θέσεις τους, τα δυο αδέλφια είχαν εργαστεί στην διάσημη νομική εταιρεία "Sullivan and Cromwell", η οποία εκπροσωπούσε τα συμφέροντα πολλών πολυεθνικών κολοσσών, όπως η J.P.Morgan, η International Nickel Company, η Cuban Sugarcane Corporation και η περιβόητη United Fruit Company, της οποίας ήσαν μέτοχοι και τα δυο αδέλφια, ενώ ο Άλλεν συμμετείχε και στο διοικητικό της συμβούλιο. Πολύ σύντομα, οι αδελφοί Ντάλλες ενορχήστρωσαν τα δύο πρώτα πραξικοπήματα στην ιστορία τής CIA. Το πρώτο πραξικόπημα έγινε το 1953 και κατέληξε στην ανατροπή και δολοφονία του Μοσσαντέκ και στην αντικατάστασή του από τον φιλοαμερικανό σάχη Ρεζά Παχλεβί. Τον επόμενο χρόνο ήρθε και το δεύτερο πραξικόπημα, αυτή την φορά στην Γουατεμάλα. Εδώ αξίζει να μείνουμε λίγο.
Ο πρόεδρος της Γουατεμάλας Γιάκομπο Άρμπενς Γκουσμάν ήταν κάθε άλλο παρά κομμουνιστής. Όμως, τόλμησε να απαλλοτριώσει ένα τμήμα τής αναξιοποίητης γης που ανήκε στην United Fruits, καταβάλλοντας πλήρη αποζημίωση, αν και ο τρόπος με τον οποίο η U.F. είχε αποκτήσει αυτή την γη δεν ήταν και πολύ...διαφανής. Η ιδέα τού Γκουσμάν ήταν να μοιράσει την γη σε αγροτικούς συνεταιρισμούς και να μετατρέψει την φεουδαλική χώρα του σε μια σύγχρονη καπιταλιστική οικονομία κεϋνσιανού τύπου. Για τους αδελφούς Ντάλλες κάτι τέτοιο ήταν απαράδεκτο. Με πρόφαση ότι η δημοκρατία στην Γουατεμάλα κινδύνευε, η επέμβαση της CIA ήταν κεραυνοβόλα και αιματηρή. Στις 27 Ιουνίου 1954, η "δεκαετής άνοιξη" της Γουατεμάλας θα τερματιζόταν άδοξα, ο Γκουσμάν θα ανατρεπόταν και η "εκδημοκρατισμένη" χώρα θα περνούσε και πάλι υπό την κηδεμονία τής United Fruits. Λεπτομέρεια: επειδή το βασικό προϊόν που εκμεταλλευόταν η U.F. ήταν η μπανάνα, από τότε πέρασαν στις γλώσσες όλου του κόσμου τόσο η πασίγνωστη ειρωνική φράση "δημοκρατία της μπανάνας" όσο και η λέξη "μπανανία".
Τώρα πλέον, η προσοχή των Ντάλλες στράφηκε στην Νότια Αμερική. Εκεί, όμως, δεν ήταν εύκολο να οργανώσουν "μπανανοειδή" πραξικοπήματα σε όλες τις χώρες, οπότε έπρεπε να βρεθεί άλλο σχέδιο. Την ιδέα αυτού του "άλλου" σχεδίου ανέλαβαν να επεξεργαστούν ο Άλμπιον Πάτερσον (επί κεφαλής της "Διεύθυνσης Διεθνούς Συνεργασίας" των ΗΠΑ στην Χιλή) και ο Θήοντορ Σουλτς (πρόεδρος του τμήματος Οικονομικών του πανεπιστημίου του Σικάγου). Η ιδέα εκφράστηκε από τον Σουλτς με απλά λόγια: "Οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να δώσουν μεγαλύτερη σημασία στα οικονομικά τους προγράμματα στο εξωτερικό. Θέλουμε οι φτωχές χώρες να επιτύχουν την οικονομική σωτηρία τους βασιζόμενες σε μας και χρησιμοποιώντας τον δικό μας τρόπο για την επίτευξη οικονομικής ανάπτυξης".
Το αρχικό σχέδιο ήταν απλό: η κυβέρνηση των ΗΠΑ θα χορηγούσε υποτροφίες σε χιλιανούς φοιτητές για να σπουδάσουν οικονομικά στο πανεπιστήμιο του Σικάγου. Ο Πάτερσον πλησίασε τους πρυτάνεις των δυο μεγαλύτερων πανεπιστημίων της χώρας και κανόνισε τις λεπτομέρειες των υποτροφιών. Έτσι, το πρόγραμμα μπήκε σε εφαρμογή. Από το 1957 έως το 1970, πάνω από 100 χιλιανοί φοιτητές εντρύφησαν στα "νάματα" του φρηντμανικού νεοφιλελευθερισμού. Και σαν να μην έφτανε αυτό, από το 1965 το πρόγραμμα διερύνθηκε με την συμμετοχή φοιτητών από την Βραζιλία, την Αργεντινή και το Μεξικό, με την ευγενή χορηγία του Ιδρύματος Φορντ.
Μ' αυτόν τον τρόπο, μέσα σε μια δεκαετία, το υπερσυντηρητικό πανεπιστήμιο του Σικάγου έγινε ο αναμφισβήτητος πρώτος τη τάξει προορισμός όλων των λατινοαμερικανών, οι οποίοι ήθελαν να σπουδάσουν οικονομικά στο εξωτερικό. Ο Φρήντμαν είχε κάθε λόγο να χαμογελάει: μπορεί η ίδια του η χώρα να μη λογάριαζε σοβαρά τις ιδέες του αλλά οι βάσεις για την εξαγωγή αυτών των ιδεών έμπαιναν σε γερά θεμέλια. Αυτές οι φουρνιές των λατινοαμερικανών σικαγοτραφών νέων οικονομολόγων θα χάραζαν τον ρου της ιστορίας της Νότιας Αμερικής κατά τις επόμενες δεκαετίες. Το πρελούδιο όσων θα ακολουθούσαν άρχισε να δυναμώνει και σιγά-σιγά θα γινόταν εκκωφαντικό.
Τα προηγούμενα μέρη
Η διεθνής ευφορία από τα αποτελέσματα του Μπρέτον Γουντς δεν έμελλε να κρατήσει πολύ. Ο κύβος της νεοφιλελεύθερης "αντεπανάστασης" ερρίφθη αμέσως μετά την εκλογή τού Ντουάιτ Αϊζενχάουερ στον προεδρικό θώκο των Ηνωμένων Πολιτειών (20/1/1953). Ο -μάλλον άβουλος, ακόμη και ως αρχιστράτηγος των συμμάχων κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο- Αϊζενχάουερ δεν ήθελε με τίποτε να εγκαταλείψει τον κεϋνσιανισμό, μιας και οι αναμενόμενες λαϊκές αντιδράσεις στο εσωτερικό θα του δημιουργούσαν πρόβλημα επανεκλογής. Όμως, προκειμένου να θωρακίσει τις ιμπεριαλιστικές βλέψεις της χώρας του, δεν είχε σοβαρές αντιρρήσεις στο να επιχειρηθεί μια "ανατροπή" στο εξωτερικό.
Εκείνη την εποχή, τόσο οι φτωχές όσο και οι αναπτυσσόμενες χώρες είχαν τα δικά τους "Νιου Ντηλ". Στο Ιράκ, ο Μουχαμάντ Μοσσαντέκ είχε ήδη εθνικοποιήσει την πετρελαϊκή βιομηχανία. Στην Ινδονησία, ο φιλόδοξος Αχμέντ Σουκάρνο προωθούσε την συνεργασία των εθνικιστικών κυβερνήσεων του Τρίτου Κόσμου, οραματιζόμενος ένα τρίτο μεγάλο μπλοκ δίπλα σε εκείνα του δυτικού και του κομμουνιστικού κόσμου. Κυρίως, όμως, στην Λατινική Αμερική τα πράγματα έδειχναν ανησυχητικά για τις ΗΠΑ. Παρ' ότι καμμία νοτιοαμερικανική χώρα δεν ήταν κομμουνιστική (είτε με την στενή είτε με την ευρεία έννοια), οι πάλαι ποτέ πανίσχυροι φεουδάρχες έβλεπαν τους πρώην πεινασμένους εργάτες να διεκδικούν και να επιτυγχάνουν αλματώδη άνοδο του βιοτικού τους επιπέδου, εις βάρος των κάποτε ανεξέλεγκτων καπιταλιστικών κερδών.
Μπροστά σε τέτοια φαινόμενα, οι πολυεθνικοί κολοσσοί των ΗΠΑ έτριξαν τα δόντια τους. Μέσω των πανίσχυρων λόμπυ τους, άρχισαν να ασκούν ασφυκτικές πιέσεις στην πολιτική ηγεσία για λήψη ρηξικέλευθων μέτρων. Και η πίεση των λόμπυ έφερε αποτέλεσμα, αφού ο Αϊζενχάουερ διόρισε δυο από τα πλέον σκληροπυρηνικά "γεράκια" σε θέσεις-κλειδιά: τον Τζων Φόστερ Ντάλλες υπουργό εξωτερικών και τον αδελφό του Άλλεν Ντάλλες διευθυντή της νεοϊδρυθείσας CIA. Πριν αναλάβουν τις θέσεις τους, τα δυο αδέλφια είχαν εργαστεί στην διάσημη νομική εταιρεία "Sullivan and Cromwell", η οποία εκπροσωπούσε τα συμφέροντα πολλών πολυεθνικών κολοσσών, όπως η J.P.Morgan, η International Nickel Company, η Cuban Sugarcane Corporation και η περιβόητη United Fruit Company, της οποίας ήσαν μέτοχοι και τα δυο αδέλφια, ενώ ο Άλλεν συμμετείχε και στο διοικητικό της συμβούλιο. Πολύ σύντομα, οι αδελφοί Ντάλλες ενορχήστρωσαν τα δύο πρώτα πραξικοπήματα στην ιστορία τής CIA. Το πρώτο πραξικόπημα έγινε το 1953 και κατέληξε στην ανατροπή και δολοφονία του Μοσσαντέκ και στην αντικατάστασή του από τον φιλοαμερικανό σάχη Ρεζά Παχλεβί. Τον επόμενο χρόνο ήρθε και το δεύτερο πραξικόπημα, αυτή την φορά στην Γουατεμάλα. Εδώ αξίζει να μείνουμε λίγο.
Ο πρόεδρος της Γουατεμάλας Γιάκομπο Άρμπενς Γκουσμάν ήταν κάθε άλλο παρά κομμουνιστής. Όμως, τόλμησε να απαλλοτριώσει ένα τμήμα τής αναξιοποίητης γης που ανήκε στην United Fruits, καταβάλλοντας πλήρη αποζημίωση, αν και ο τρόπος με τον οποίο η U.F. είχε αποκτήσει αυτή την γη δεν ήταν και πολύ...διαφανής. Η ιδέα τού Γκουσμάν ήταν να μοιράσει την γη σε αγροτικούς συνεταιρισμούς και να μετατρέψει την φεουδαλική χώρα του σε μια σύγχρονη καπιταλιστική οικονομία κεϋνσιανού τύπου. Για τους αδελφούς Ντάλλες κάτι τέτοιο ήταν απαράδεκτο. Με πρόφαση ότι η δημοκρατία στην Γουατεμάλα κινδύνευε, η επέμβαση της CIA ήταν κεραυνοβόλα και αιματηρή. Στις 27 Ιουνίου 1954, η "δεκαετής άνοιξη" της Γουατεμάλας θα τερματιζόταν άδοξα, ο Γκουσμάν θα ανατρεπόταν και η "εκδημοκρατισμένη" χώρα θα περνούσε και πάλι υπό την κηδεμονία τής United Fruits. Λεπτομέρεια: επειδή το βασικό προϊόν που εκμεταλλευόταν η U.F. ήταν η μπανάνα, από τότε πέρασαν στις γλώσσες όλου του κόσμου τόσο η πασίγνωστη ειρωνική φράση "δημοκρατία της μπανάνας" όσο και η λέξη "μπανανία".
Τώρα πλέον, η προσοχή των Ντάλλες στράφηκε στην Νότια Αμερική. Εκεί, όμως, δεν ήταν εύκολο να οργανώσουν "μπανανοειδή" πραξικοπήματα σε όλες τις χώρες, οπότε έπρεπε να βρεθεί άλλο σχέδιο. Την ιδέα αυτού του "άλλου" σχεδίου ανέλαβαν να επεξεργαστούν ο Άλμπιον Πάτερσον (επί κεφαλής της "Διεύθυνσης Διεθνούς Συνεργασίας" των ΗΠΑ στην Χιλή) και ο Θήοντορ Σουλτς (πρόεδρος του τμήματος Οικονομικών του πανεπιστημίου του Σικάγου). Η ιδέα εκφράστηκε από τον Σουλτς με απλά λόγια: "Οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να δώσουν μεγαλύτερη σημασία στα οικονομικά τους προγράμματα στο εξωτερικό. Θέλουμε οι φτωχές χώρες να επιτύχουν την οικονομική σωτηρία τους βασιζόμενες σε μας και χρησιμοποιώντας τον δικό μας τρόπο για την επίτευξη οικονομικής ανάπτυξης".
Το αρχικό σχέδιο ήταν απλό: η κυβέρνηση των ΗΠΑ θα χορηγούσε υποτροφίες σε χιλιανούς φοιτητές για να σπουδάσουν οικονομικά στο πανεπιστήμιο του Σικάγου. Ο Πάτερσον πλησίασε τους πρυτάνεις των δυο μεγαλύτερων πανεπιστημίων της χώρας και κανόνισε τις λεπτομέρειες των υποτροφιών. Έτσι, το πρόγραμμα μπήκε σε εφαρμογή. Από το 1957 έως το 1970, πάνω από 100 χιλιανοί φοιτητές εντρύφησαν στα "νάματα" του φρηντμανικού νεοφιλελευθερισμού. Και σαν να μην έφτανε αυτό, από το 1965 το πρόγραμμα διερύνθηκε με την συμμετοχή φοιτητών από την Βραζιλία, την Αργεντινή και το Μεξικό, με την ευγενή χορηγία του Ιδρύματος Φορντ.
Μ' αυτόν τον τρόπο, μέσα σε μια δεκαετία, το υπερσυντηρητικό πανεπιστήμιο του Σικάγου έγινε ο αναμφισβήτητος πρώτος τη τάξει προορισμός όλων των λατινοαμερικανών, οι οποίοι ήθελαν να σπουδάσουν οικονομικά στο εξωτερικό. Ο Φρήντμαν είχε κάθε λόγο να χαμογελάει: μπορεί η ίδια του η χώρα να μη λογάριαζε σοβαρά τις ιδέες του αλλά οι βάσεις για την εξαγωγή αυτών των ιδεών έμπαιναν σε γερά θεμέλια. Αυτές οι φουρνιές των λατινοαμερικανών σικαγοτραφών νέων οικονομολόγων θα χάραζαν τον ρου της ιστορίας της Νότιας Αμερικής κατά τις επόμενες δεκαετίες. Το πρελούδιο όσων θα ακολουθούσαν άρχισε να δυναμώνει και σιγά-σιγά θα γινόταν εκκωφαντικό.
ΜΠΡΑΒΟ ΜΑΝΝΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ.Ο ΘΟΔΩΡΗΣ ΕΚΑΝΕ ΠΟΛΥ ΚΑΛΗ ΔΟΥΛΕΙΑ.ΤΟΝ ΔΙΑΒΑΣΑ ΑΠΝΕΥΣΤΙ.ΚΑΤΕΡΙΝΑ
ΑπάντησηΔιαγραφήπαρα παρα παρα πολύ ενημερωτικό, σ'ευχαριστώ!
ΑπάντησηΔιαγραφήΝα ειστε καλα παιδια ; ]]]
ΑπάντησηΔιαγραφήΓενικα το blog του teddy ειναι πολυ αξιολογο!