Να ποιο είναι το "σοβιετικό μοντέλο"...

(Aναδημοσίευση απο σημερινό Κυριακάτικο Ριζοσπάστη, αρ. φύλλου 11077, 2-10, σελ. 18)
Στην ομιλία του στη Βουλή για το νέο νόμο-πλαίσιο, ο πρωθυπουργός εξα­πέλυσε συκοφαντική επίθεση στον κεντρικό σχεδιασμό στη Σοβιετική Ε­νωση και τα σοβιετικά πανεπιστήμια, απο­δίδοντας τις «κακοδαιμονίες» της παιδείας στο ότι «έχουμε ένα σοβιετικό μοντέλο κε­ντρικού σχεδιασμού, χωρίς να είναι ορθο­λογικός γιατί είναι πελατειακός», ενώ σε πρόσφατη συνέντευξή της η υπουργός Παιδείας είπε ότι το ΚΚΕ «βλέπει το μέλλον με τους φακούς του 17». Το γεγονός ότι το πολιτικό προσωπικό του κεφαλαίου επιδίδεται σε αντικομμουνισμό δεν είναι νέο. Ξέρουν καλά ότι η μόνη προοπτική για να ικανοποιηθούν οι ανάγκες του λαού για επιστημονική μόρφωση, για να ανοίξει ο δρόμος για την ανάπτυξη της επιστήμης προς όφελος του λαού, απαιτεί αλλαγή τά­ξης στην εξουσία. Την κατανόηση αυτής της αντικειμενικής σχέσης θέλουν να ε­μποδίσουν, αμαυρώνοντας την προσφορά του σοσιαλισμού.
Πράγματι, η αντιπαραβολή των επιτευγ­μάτων του σοσιαλισμού με τη βάρβαρη αντιλαϊκή-φιλομονοπωλιακή πολιτική τους, είναι αποκαλυπτική.

Οι σοσιαλιστικές βάσεις της σοβιετικής ανώτατης εκπαίδευσης
Στην ΕΣΣΔ, στη βάση της κοινωνικής ι­διοκτησίας στα συγκεντρωμένα μέσα πα­ραγωγής, έγινε δυνατό να τεθεί η ανάπτυ­ξη των παραγωγικών δυνάμεων και συνολι­κά της οικονομίας υπό κεντρικό, πανεθνι­κό σχεδιασμό, κάτω από τον έλεγχο της εργατικής τάξης, μέσα από τα όργανα της εξουσίας της. Σε αυτά τα πλαίσια, οι ρυθ­μοί ανάπτυξης της ανώτατης εκπαίδευσης στην ΕΣΣΔ ήταν αλματώδεις, κάτι που συ­νεισέφερε αποφασιστικά στο να ξεπερα­στεί ήδη από τις πρώτες δεκαετίες της σο­σιαλιστικής οικοδόμησης η σημαντική επι­στημονική και οικονομική καθυστέρηση της ΕΣΣΔ σε σχέση με τις ισχυρές ιμπεριαλι­στικές δυνάμεις.
Τα στοιχεία μιλούν από μόνα τους: το 1913 ανώτατη εκπαίδευση είχαν 136 χιλιά­δες[1], στη συντριπτική τους πλειοψηφία προερχόμενοι από την αστική τάξη και τους κουλάκους, ενώ το 1938 φοιτούσαν στα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα της ΕΣΣΔ περισσότεροι φοιτητές απ' ό,τι σε
Αγγλία, Γερμανία, Ιταλία και Ιαπωνία μαζί[2]. Το ακαδημαϊκό έτος 1925/26 πάνω από το 70% των πρωτοετών φοιτητών ήταν εργα­τικής και αγροτικής καταγωγής[3].

Οι σπουδές στα σοβιετικά πανεπιστήμια
Η ανώτατη εκπαίδευση στη Σοβιετική Ε­νωση ήταν ενιαία. Δεν υπήρχε κανενός εί­δους κατηγοριοποίηση μεταξύ των ιδρυμά­των και συνακόλουθα κανείς διαχωρισμός μεταξύ των αποφοίτων. Η φοίτηση στα σο­βιετικά πανεπιστήμια διαρκούσε 5 έτη και ολοκληρωνόταν με την εκπόνηση διπλωμα­τικής εργασίας. Οι βασικές πανεπιστημια­κές σπουδές στην ΕΣΣΔ είχαν ως συστατι­κό στοιχείο τους την παροχή υψηλού επι­πέδου ειδίκευσης. Τα προγράμματα σπου­δών στόχευαν στο συνδυασμό ευρύτερης, γενικής, πολυτεχνικής παιδείας και σε βά­θος γνώσης ενός επιμέρους επιστημονικού πεδίου. Για τον σοβιετικό επιστήμονα, ήταν δεδομένο ότι, για να μπορεί να θέτει αποτελεσματικά τις γνώσεις του στην υπηρεσία μέσα από τη δουλειά του, όφειλε να γνωρίζει σε βάθος την ιστορία της κοινωνικής εξέλιξης και τους νόμους που τη διέπουν. Για το σκοπό αυτό, στα πλαί­σια του προγράμματος σπουδών των σο­βιετικών πανεπιστημίων, όλοι οι σπουδα­στές, ανεξαρτήτως ειδίκευσης, μελετούσαν φιλοσοφία, πολιτική οικονομία και ιστορία. Ως εκ τούτου η ειδίκευση που παρείχε το σοσιαλιστικό πανεπιστήμιο στηριζόταν σε έ­να σφαιρικό επίπεδο γνώσεων, έδινε ένα υ­ψηλό μορφωτικό επίπεδο στον επιστήμονα, ανεξάρτητα της ειδίκευσης του πτυχίου που είχε. Καθ' όλη τη διάρκεια των σπουδών, θεωρία και πράξη αλληλοσυνδέονταν. Ετσι, πέρα από τις διαλέξεις και τα σεμινάρια, βασικό συστατικό των σπουδών ήταν η ερ­γαστηριακή άσκηση, η πρακτική εξάσκηση πάνω στο αντικείμενο σπουδών, σε χώρους δουλειάς και υπηρεσίες, όπου οι τελειό­φοιτοι αμείβονταν κανονικά.
Στα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα της ΕΣΣΔ, οι φοιτητές απολάμβαναν υψηλού ε­πιπέδου παροχές, ως αποτέλεσμα της μέ­ριμνας του σοβιετικού κράτους. Η φοίτηση ήταν απολύτως δωρεάν. Ο φοιτητής δεν πλήρωνε τίποτε για τα μαθήματα, τα ερ­γαστήρια, τα βιβλία, τα αναλώσιμα, εξέτα­στρα κλπ. Είχαν δωρεάν πρόσβαση σε ια­τρικές υπηρεσίες, νοσοκομειακή περίθαλ­ψη, αθλητικές (γυμναστήρια, γήπεδα κ.ά.) και πολιτιστικές δραστηριότητες (αίθουσες, μουσικά όργανα κ,ά.).
Μέσω του πανεπιστημίου, οι φοιτητές εί­χαν δωρεάν πρόσβαση σε τόπους διακο­πών και αναψυχής, ενώ οργανώνονταν διά­φορες τουριστικές διαδρομές.
Ολα τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα διέθεταν εστίες και λέσχες, για να καλύ­πτουν τις ανάγκες των φοιτητών και σπου­δαστών τους. Μέσα σε δέκα χρόνια (1966- 1975) αυξήθηκαν κατά 5,7 εκατομμύρια τε­τραγωνικά μέτρα, τα δωμάτια διαμονής των φοιτητών. Είναι χαρακτηριστικό ότι αν και ο αριθμός των φοιτητών και των σπουδα­στών αυξανόταν συνεχώς, τα πλάνα της σχεδιοποιημένης κοινωνικής και οικονομι­κής ανάπτυξης μπορούσαν πάντα να καλύ­πτουν τις ανάγκες για τη στέγαση των φοι­τητών. Η συντριπτική πλειοψηφία των φοι­τητών (ποσοστό πάνω από 70-80%) έπαιρ­ναν από το σοβιετικό κράτος χρηματικό ε­πίδομα, που ήταν υψηλότερο κατά 25% για τους αριστούχους και κατά 15 % για τους φοιτητές που στάλθηκαν από τις επιχειρή­σεις και τα κολχόζ[4] κάτι που αποδεικνύει την έμπρακτη και σχεδιασμένη μέριμνα για τα παιδιά της εργατικής τάξης.

Ακόμα πιο εντυπωσιακά είναι τα όσα προ­βλέπονταν για τους εργαζόμενους σπουδα­στές. Χρειάζεται να διευκρινίσουμε ότι στην ΕΣΣΔ ούτε ένας σπουδαστής δε χρειαζόταν να δουλεύει κατά τη διάρκεια των σπουδών του για να βγάλει τα προς το ζην ή να συ­μπληρώσει το εισόδημα της οικογένειάς του. Ηταν, όμως, χιλιάδες οι εργάτες οι ο­ποίοι και ήθελαν και μπορούσαν να παρα­κολουθούν πανεπιστημιακές σπουδές. Προς τούτο, απολάμβαναν την πλήρη στήριξη του σοβιετικού κράτους. Ο χρόνος εργασίας τους ήταν μειωμένος, χωρίς μείωση αποδο­χών. Πέραν της κανονικής άδειας, οι πρω­τοετείς είχαν έναν επιπλέον μήνα άδεια, ε­νώ στα τελευταία έτη, η επιπλέον άδεια έ­φτανε τις 40 μέρες. Για να ολοκληρώσουν τη διπλωματική τους εργασία στο τέλος των σπουδών τους, έπαιρναν 4 μήνες άδεια. Φυ­σικά, σε όλες αυτές τις επιπλέον περιόδους άδειας, πληρώνονταν κανονικά. Ακόμα, τους τελευταίους δέκα μήνες πριν ξεκινήσουν τη διπλωματική τους, είχαν μια μέρα τη βδο­μάδα άδεια από τη δουλειά! Η αντιδιαστολή με την πραγματικότητα που βιώνουν οι ε­κατοντάδες χιλιάδες σπουδαστές στην Ελ­λάδα, που αναγκάζονται να δουλεύουν για να τα βγάλουν πέρα είναι συντριπτική...

Εκμηδένιση της ανεργίας των επιστημόνων
Το ερώτημα «πώς βρίσκουν δουλειά οι α­πόφοιτοι των σοβιετικών πανεπιστημίων» δεν υφίσταται, γιατί πολύ απλά δε χρεια­ζόταν να ψάξουν για δουλειά.
Οταν λοιπόν ο σημερινός Πρόεδρος της Ρωσίας, Ντμίτρι Μεντβέντεφ, δηλώνει «δεν θα επιστρέψουμε ποτέ στην κρατική κα­τανομή, επειδή καμιά χώρα στον κόσμο δεν την έχει κι εμείς δεν μπορούμε να επιτρέ­ψουμε στον εαυτό μας τέτοια πολυτέλεια. Οταν υπήρχε σχεδιασμένη οικονομία ήταν δυνατή η κατανομή, όμως τώρα αυτό δεν είναι δυνατό», έχει απόλυτη επίγνωση της αντίθεσης ανάμεσα στην καπιταλιστική α­ναρχία που κινείται με βάση το κέρδος και των δυνατοτήτων της οικονομίας ενός σο­σιαλιστικού κράτους που λειτουργεί στη βάση κεντρικού πανεθνικού σχεδιασμού και έτσι μπορεί να προβλέψει και να λάβει αντίστοιχη μέριμνα για την προετοιμασία και την κατανομή του εργατικού δυναμικού.
Σε αυτό το έδαφος γινόταν και ο προ­γραμματισμός σε σχέση με το επιστημονι­κό εργατικό δυναμικό. Αν, για παράδειγμα, ο σχεδιασμός ήταν να διπλασιαστούν οι κλίνες σε νοσοκομεία και πολυιατρεία μέ­σα στα επόμενα 10 χρόνια, τότε μπορού­σε να γίνει πρόβλεψη για το πόσοι γιατροί, νοσηλευτές κ.ά. θα χρειάζονταν, λαμβάνο­ντας υπόψη και συνταξιοδοτήσεις υπηρε- τούντως προσωπικού κ.λπ. Με αυτό το κρι­τήριο λοιπόν προσφέρονταν οι θέσεις στα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα και ο κά­θε απόφοιτος ήξερε πριν ακόμα πάρει στα χέρια του το πτυχίο πού θα δούλευε!
Πιο συγκεκριμένα, ειδική επιτροπή κατέ- νεμε τους απόφοιτους σε τόπους εργα­σίας, στα εργοστάσια, στις διάφορες επι­χειρήσεις που είχαν ανάγκη από τους ειδι­κούς της συγκεκριμένης ειδικότητας. Οι α­πόφοιτοι υποχρεώνονταν να δουλέψουν στη θέση αυτή 3 χρόνια και ύστερα μπο­ρούσαν να αλλάξουν τόπο εργασίας κατά βούλησή τους. Κατά τη διάρκεια των 3 χρό­νων οι ειδικευόμενοι αποκτούσαν εργασια­κή πείρα. Κανείς δεν μπορούσε να απολύ­σει τους νέους εργαζόμενους την περίοδο αυτή. Σε πολλές περιπτώσεις οι επιχειρή­σεις τούς εξασφάλιζαν στέγη κι άλλες πα­ροχές, που είχαν οι εργαζόμενοι στη συ­γκεκριμένη επιχείρηση (π.χ. θέση στο βρε­φονηπιακό σταθμό της συγκεκριμένης επι­χείρησης για τα παιδιά τους).
Σημειώνουμε ότι στην Ελλάδα, με βάση στοιχεία της Eurostat για το τέταρτο τρί­μηνο του 2010, το 22,5% των αποφοίτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης ήταν επισήμως άνεργο, χώρια οι όροι δουλειάς για το υ­πόλοιπο 77,5% και η απασχόληση σε αντι­κείμενο πέραν των σπουδών.

Ο Γκαγκάριν σπούδασε δωρεάν!
Μετά την αντεπανάσταση και την ανα­τροπή της σοβιετικής εξουσίας, στην καπι­ταλιστική Ρωσία η ανώτατη εκπαίδευση έ­χει υποταχθεί πλήρως στις ανάγκες της α­γοράς. Δεν έχει μείνει τίποτε από το λα­μπρό σοβιετικό παρελθόν, πέρα από μνή­μες. Μνήμες που όμως παραμένουν ισχυ­ρές, όπως αποδεικνύεται από το σύνθημα που κυριάρχησε στις φοιτητικές κινητοποι­ήσεις στη Ρωσία τα τελευταία χρόνια, ενά­ντια στην εμπορευματοποίηση της ανώτα­της εκπαίδευσης: «Ο Γκαγκάριν σπούδασε δωρεάν!». Οι Ρώσοι φοιτητές μέσα από αυ­τό το σύνθημα μπόρεσαν να εκφράσουν δύο πολύ ουσιαστικά ζητήματα: πως η παι­δεία πρέπει να παρέχεται δωρεάν και, ταυ­τόχρονα, αυτή η δημόσια και δωρεάν παι­δεία μπορεί να είναι υψηλού επιστημονικού επιπέδου. Κάτι που απέδειξε το σύστημα της λαϊκής παιδείας, που υπήρχε στη Σο­βιετική Ενωση.
Σήμερα, και αυτό είναι το σύγχρονο και το προοδευτικό για το λαό, υπάρχουν όλες οι αντικειμενικές προϋποθέσεις, υπάρχει πλούτος και γνώση, για να τεθεί η επιστή­μη στην υπηρεσία του λαού. Απαιτείται να κοπεί ο γόρδιος δεσμός της κοινωνίας της εκμετάλλευσης.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
1. Goskomstat(1987) Η Λαϊκή οικονομία της ΕΣΣΔ (Μόσχα, Finansi I Statitstika).
2. Dolutskii, I.(1994) Η Ιστορία της πατρίδας κατά τον 20ο αιώνα (Μόσχα, Mnemozina).
3. Ziromskaja Β. (1988) Η σοβιετική πόλη την περίοδο 1921-1925 (Μόσχα, Hauka).
4. Zinoviev, S.(1964) Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα, Pedagogitseskaja entsiklopedia.

Δημήτρης ΚΟΙΛΑΚΟΣ
Μέλος Επιτροπής ΑΕΙ-ΤΕΙ ΚΚΕ-ΚΝΕ