Μετάφραση: Lenin Reloaded.
***
Τα ιστορικά γεγονότα που εισήγαγε η Οκτωβριανή επανάσταση οδήγησαν πολλούς αριστερούς σε κάποια συμπεράσματα που μπορούν να χρησιμεύσουν ως παραδείγματα προς αποφυγή. Πολύ συχνά, ο εκφυλισμός και η κατάρρευση της ΕΣΣΔ και του "σοσιαλιστικού στρατοπέδου" εξηγούνται ρίχνοντας όλο το φταίξιμο στον Στάλιν. Η στάση αυτή μεταφράζεται στον αναστεναγμό: Αχ, και να ζούσε περισσότερο ο Λένιν! Τι τρομερή ατυχία που δεν πήρε τη θέση του ο Τρότσκι ή ο Μπουχάριν! Κρίμα που οι ηγέτες των Μπολσεβίκων δεν κατάλαβαν πώς να ακολουθήσουν το δρόμο που θα ήθελε ο Μαρξ, τον δρόμο του 'αυθεντικού' Μαρξ, όπως τον καταλαβαίνει ο ένας ή ο άλλος άτεγκτος κριτής της ιστορίας του "υπαρκτού σοσιαλισμού." Κι αν συνέβαινε κάποιος από δαύτους (όπως η Ροσάνα Ροσάντα) να έχει πάρει την εξουσία αντί του Στάλιν, δεν θα είχαμε την επιστροφή της τσαρικής σημαίας και της Δούμας στη Μόσχα. Μπα, όχι, θα είχαμε τη νίκη του σοβιετικού συστήματος και την κόκκινη σημαία να κυματίζει πάνω απ' τη Νέα Υόρκη. Αν αυτή η ανάλυση ήταν ορθή, δεν θα πρεπε απλώς να επιστρέψουμε στον Μαρξ, αλλά το λιγότερο στον Πλάτωνα και τον ιδεαλισμό του. Είναι πραγματικά δύσκολο να φανταστεί κανείς μια πιο δραστική εξαέρωση του ιστορικού υλισμού. Οι αντικειμενικές συνθήκες δεν έχουν κανένα ενδιαφέρον: ούτε η κατάσταση της Ρωσίας και το ιστορικό της υπόβαθρο· ούτε η ταξική πάλη εθνικά και διεθνώς· ούτε οι σχέσεις ισχύος στις περιοχές της οικονομίας, της πολιτικής και του στρατού. Όλα ήταν αποτέλεσμα της χυδαιότητας, της κτηνωδίας, της θέλησης για δύναμη, της παράνοιας, ή τέλος πάντων του χαρακτήρα μιας ατομικής προσωπικότητας. Παραδόξως, αυτή ακριβώς η προσέγγιση αναπαράγει τα βασικά λάθη του Σταλινισμού. Τα αναπαράγει σε μεγαλύτερο ακόμα βαθμό, διότι αγνοούνται οι αντικειμενικά υφιστάμενες συνθήκες και προσφεύγουμε σε μια αδύναμη και προκατελειμμένη αντίληψη της "προδοσίας". Προσέξτε, όχι για μια συγκεκριμένη πράξη, αλλά για σχεδόν εβδομήντα χρόνια ιστορίας, που γίνονται αντιληπτά ως μια μακρά, διαρκής "προδοσία" των κομμουνιστικών ιδεωδών. Όλα αυτά τα έκανε ο Στάλιν, που κατά συνέπεια πρέπει να παραδοθεί στο εκτελεστικό απόσπασμα των ιστορικών, ή ακόμα καλύτερα, των δημοσιογράφων και δημοσιολόγων.
Από μια τέτοιου τύπου ανάλυση σφυρηλατείται ορισμένες φορές ολόκληρη φιλοσοφία της ιστορίας. Στην περίοδο πριν το 1968, κυκλοφόρησε ευρέως ένα βιβλίο του οποίου ο τίτλος, Προλετάριοι χωρίς επανάσταση (Carria 1966), θεωρήθηκε πως προσέφερε το κλειδί για την κατανόηση της παγκόσμιας ιστορίας. Όντας πάντα εμπνευσμένες από τα ευγενέστερα των κομμουνιστικών αισθημάτων, οι μάζες όλο προδίδονταν από τους ηγέτες τους και τους γραφειοκράτες. Και αυτό είναι παράδοξο, διότι αυτό που ξεκίνησε ως διαμαρτυρία των μαζών ενάντια στους ηγέτες και γραφειοκράτες μετατρέπεται απότομα σε καταδίκη των ίδιων των μαζών. Η ανάλυση αποκαλύπτει ότι μάζες είναι εντελώς ανεπίδεκτοι μαθήσεως αδαείς που αδυνατούν πλήρως να κατανοήσουν τα συμφέροντά τους σε κρίσιμες στιγμές. Λαχταρούν να παραδώσουν τη μοίρα τους σε τυχοδιώκτες. Και εδώ, και πάλι, βρίσκουμε έναν κυρίαρχο ιδεαλισμό: η εξαπάτηση και η προδοσία από τους τυχοδιώκτες υποτίθεται πως εξηγεί όλη την παγκόσμια ιστορία.
Κάπου-κάπου, συναντάμε ελαφρές παραλλαγές αυτού του αφηγήματος. Εδώ, έρχεται σε αντιπαράθεση η αρχική ζωντάνια, ομορφιά, και πληρότητα της συζήτησης στα Σοβιέτ με τη μονοτονία του γραφειοκρατικού και αυταρχικού μηχανισμού που τα διαδέχεται. Πάλι αναλαμβάνουμε να στιγματίσουμε τους προδότες, τους νεκροθάφτες και τους δολοφόνους των Σοβιέτ. Οι άνθρωποι που σκέφτονται έτσι (ή που αναστενάζουν έτσι) ξεχνούν ότι οι ιστορικές αναταραχές και επαναστάσεις επιτυγχάνονται συνήθως από μια μετάβαση απ' την ποίηση στην πρόζα. Η προτεσταντική Μεταρρύθμιση αμφισβήτησε τον Πάπα και τις εξουσίες του καιρού εκείνου αρθρώνοντας τις απαιτήσεις ενός οικουμενικού κλήρου, όμως ο αρχικός ενθουσιασμός δεν επιβίωσε των δυσκολιών, των αντικειμενικών αντιφάσεων, και του ξεσπάσματος των τρομερών συγκρούσεων που ακολούθησαν. Οι αλλαγές μπορούσαν να λάβουν χώρα μόνο σε μια πιο περιορισμένη, αλλά και πιο ρεαλιστική, βάση. Οι επαναστάσεις του 1789 και του 1848 μας δίνουν παρόμοια παραδείγματα.
Είναι παράλογο να συγκρίνουμε την έμπνευση και την ενθάρρυνση των αρχικών σταδίων της μάχης ενάντια στο παλιό καθεστώς που πρέπει να ανατραπεί με τα μεταγενέστερα, πιο πεζά και πιο δύσκολα στάδια. Πρέπει να χτιστεί μια νέα κυβέρνηση παρά τις δυσκολίες και παρά τις αντιφάσεις κάθε είδους, περιλαμβανομένων και των αντιφάσεων που προέρχονται από την απουσία εμπειρίας. Είναι σαν να καταδικάζεις ένα γάμο ή μια σχέση (και μαζί και τα πετυχημένα παραδείγματα) στο όνομα των μοναδικών και ανεπανάληπτων στιγμών του πρώτου έρωτα. Φαίνεται πως στα αναπτυξιακά στάδια μιας επανάστασης, ο αρχικός ενθουσιασμός των συμμετεχόντων μπορεί να άρει για ένα διάστημα τον πεζό καταμερισμό εργασίας και καθημερινής δουλειάς. Όμως κι έτσι ακόμα, κάποια στιγμή αυτά τα πράγματα θα επιζητήσουν προσοχή. Έτσι, είναι λογικό να μειωθεί το τμήμα της κοινωνίας που θα είναι αναγκασμένο να εμπλέκεται άμεσα, κι αυτό οδηγεί αναπόφευκτα σε ένα βαθμό επαγγελματικοποίησης της πολιτικής ζωής. Οι θεσμοί που αναπτύχθηκαν από την προτεσταντική Μεταρρύθμιση ακολούθησαν την ίδια ακριβώς διαλεκτική. Το ίδιο έκαναν και οι όμιλοι της Γαλλικής Επανάστασης, των Ρωσικών Σοβιέτ, των τμημάτων του Ιταλικού Κομμουνιστικού Κόμματος που αναδύθηκαν μέσα απ' τους αγώνες, ή αναδύθηκαν εκ νέου στις φοιτητικές οργανώσεις που έκαναν την εμφάνισή τους κατά τη διάρκεια των κινημάτων του 1968. Δεν μπορεί να διαρκέσει για πάντα η "γενικευμένη κληρικότητα". Αυτό που κάνει είναι να δημιουργεί χώρο για πιο περιορισμένες και πεζές δομές, οι οποίες, αν έχει πετύχει η επανάσταση ή το κίνημα, είναι πολύ διαφορετικές από την επιστροφή στην παλιά τάξη πραγμάτων.
***
Τα ιστορικά γεγονότα που εισήγαγε η Οκτωβριανή επανάσταση οδήγησαν πολλούς αριστερούς σε κάποια συμπεράσματα που μπορούν να χρησιμεύσουν ως παραδείγματα προς αποφυγή. Πολύ συχνά, ο εκφυλισμός και η κατάρρευση της ΕΣΣΔ και του "σοσιαλιστικού στρατοπέδου" εξηγούνται ρίχνοντας όλο το φταίξιμο στον Στάλιν. Η στάση αυτή μεταφράζεται στον αναστεναγμό: Αχ, και να ζούσε περισσότερο ο Λένιν! Τι τρομερή ατυχία που δεν πήρε τη θέση του ο Τρότσκι ή ο Μπουχάριν! Κρίμα που οι ηγέτες των Μπολσεβίκων δεν κατάλαβαν πώς να ακολουθήσουν το δρόμο που θα ήθελε ο Μαρξ, τον δρόμο του 'αυθεντικού' Μαρξ, όπως τον καταλαβαίνει ο ένας ή ο άλλος άτεγκτος κριτής της ιστορίας του "υπαρκτού σοσιαλισμού." Κι αν συνέβαινε κάποιος από δαύτους (όπως η Ροσάνα Ροσάντα) να έχει πάρει την εξουσία αντί του Στάλιν, δεν θα είχαμε την επιστροφή της τσαρικής σημαίας και της Δούμας στη Μόσχα. Μπα, όχι, θα είχαμε τη νίκη του σοβιετικού συστήματος και την κόκκινη σημαία να κυματίζει πάνω απ' τη Νέα Υόρκη. Αν αυτή η ανάλυση ήταν ορθή, δεν θα πρεπε απλώς να επιστρέψουμε στον Μαρξ, αλλά το λιγότερο στον Πλάτωνα και τον ιδεαλισμό του. Είναι πραγματικά δύσκολο να φανταστεί κανείς μια πιο δραστική εξαέρωση του ιστορικού υλισμού. Οι αντικειμενικές συνθήκες δεν έχουν κανένα ενδιαφέρον: ούτε η κατάσταση της Ρωσίας και το ιστορικό της υπόβαθρο· ούτε η ταξική πάλη εθνικά και διεθνώς· ούτε οι σχέσεις ισχύος στις περιοχές της οικονομίας, της πολιτικής και του στρατού. Όλα ήταν αποτέλεσμα της χυδαιότητας, της κτηνωδίας, της θέλησης για δύναμη, της παράνοιας, ή τέλος πάντων του χαρακτήρα μιας ατομικής προσωπικότητας. Παραδόξως, αυτή ακριβώς η προσέγγιση αναπαράγει τα βασικά λάθη του Σταλινισμού. Τα αναπαράγει σε μεγαλύτερο ακόμα βαθμό, διότι αγνοούνται οι αντικειμενικά υφιστάμενες συνθήκες και προσφεύγουμε σε μια αδύναμη και προκατελειμμένη αντίληψη της "προδοσίας". Προσέξτε, όχι για μια συγκεκριμένη πράξη, αλλά για σχεδόν εβδομήντα χρόνια ιστορίας, που γίνονται αντιληπτά ως μια μακρά, διαρκής "προδοσία" των κομμουνιστικών ιδεωδών. Όλα αυτά τα έκανε ο Στάλιν, που κατά συνέπεια πρέπει να παραδοθεί στο εκτελεστικό απόσπασμα των ιστορικών, ή ακόμα καλύτερα, των δημοσιογράφων και δημοσιολόγων.
Από μια τέτοιου τύπου ανάλυση σφυρηλατείται ορισμένες φορές ολόκληρη φιλοσοφία της ιστορίας. Στην περίοδο πριν το 1968, κυκλοφόρησε ευρέως ένα βιβλίο του οποίου ο τίτλος, Προλετάριοι χωρίς επανάσταση (Carria 1966), θεωρήθηκε πως προσέφερε το κλειδί για την κατανόηση της παγκόσμιας ιστορίας. Όντας πάντα εμπνευσμένες από τα ευγενέστερα των κομμουνιστικών αισθημάτων, οι μάζες όλο προδίδονταν από τους ηγέτες τους και τους γραφειοκράτες. Και αυτό είναι παράδοξο, διότι αυτό που ξεκίνησε ως διαμαρτυρία των μαζών ενάντια στους ηγέτες και γραφειοκράτες μετατρέπεται απότομα σε καταδίκη των ίδιων των μαζών. Η ανάλυση αποκαλύπτει ότι μάζες είναι εντελώς ανεπίδεκτοι μαθήσεως αδαείς που αδυνατούν πλήρως να κατανοήσουν τα συμφέροντά τους σε κρίσιμες στιγμές. Λαχταρούν να παραδώσουν τη μοίρα τους σε τυχοδιώκτες. Και εδώ, και πάλι, βρίσκουμε έναν κυρίαρχο ιδεαλισμό: η εξαπάτηση και η προδοσία από τους τυχοδιώκτες υποτίθεται πως εξηγεί όλη την παγκόσμια ιστορία.
Κάπου-κάπου, συναντάμε ελαφρές παραλλαγές αυτού του αφηγήματος. Εδώ, έρχεται σε αντιπαράθεση η αρχική ζωντάνια, ομορφιά, και πληρότητα της συζήτησης στα Σοβιέτ με τη μονοτονία του γραφειοκρατικού και αυταρχικού μηχανισμού που τα διαδέχεται. Πάλι αναλαμβάνουμε να στιγματίσουμε τους προδότες, τους νεκροθάφτες και τους δολοφόνους των Σοβιέτ. Οι άνθρωποι που σκέφτονται έτσι (ή που αναστενάζουν έτσι) ξεχνούν ότι οι ιστορικές αναταραχές και επαναστάσεις επιτυγχάνονται συνήθως από μια μετάβαση απ' την ποίηση στην πρόζα. Η προτεσταντική Μεταρρύθμιση αμφισβήτησε τον Πάπα και τις εξουσίες του καιρού εκείνου αρθρώνοντας τις απαιτήσεις ενός οικουμενικού κλήρου, όμως ο αρχικός ενθουσιασμός δεν επιβίωσε των δυσκολιών, των αντικειμενικών αντιφάσεων, και του ξεσπάσματος των τρομερών συγκρούσεων που ακολούθησαν. Οι αλλαγές μπορούσαν να λάβουν χώρα μόνο σε μια πιο περιορισμένη, αλλά και πιο ρεαλιστική, βάση. Οι επαναστάσεις του 1789 και του 1848 μας δίνουν παρόμοια παραδείγματα.
Είναι παράλογο να συγκρίνουμε την έμπνευση και την ενθάρρυνση των αρχικών σταδίων της μάχης ενάντια στο παλιό καθεστώς που πρέπει να ανατραπεί με τα μεταγενέστερα, πιο πεζά και πιο δύσκολα στάδια. Πρέπει να χτιστεί μια νέα κυβέρνηση παρά τις δυσκολίες και παρά τις αντιφάσεις κάθε είδους, περιλαμβανομένων και των αντιφάσεων που προέρχονται από την απουσία εμπειρίας. Είναι σαν να καταδικάζεις ένα γάμο ή μια σχέση (και μαζί και τα πετυχημένα παραδείγματα) στο όνομα των μοναδικών και ανεπανάληπτων στιγμών του πρώτου έρωτα. Φαίνεται πως στα αναπτυξιακά στάδια μιας επανάστασης, ο αρχικός ενθουσιασμός των συμμετεχόντων μπορεί να άρει για ένα διάστημα τον πεζό καταμερισμό εργασίας και καθημερινής δουλειάς. Όμως κι έτσι ακόμα, κάποια στιγμή αυτά τα πράγματα θα επιζητήσουν προσοχή. Έτσι, είναι λογικό να μειωθεί το τμήμα της κοινωνίας που θα είναι αναγκασμένο να εμπλέκεται άμεσα, κι αυτό οδηγεί αναπόφευκτα σε ένα βαθμό επαγγελματικοποίησης της πολιτικής ζωής. Οι θεσμοί που αναπτύχθηκαν από την προτεσταντική Μεταρρύθμιση ακολούθησαν την ίδια ακριβώς διαλεκτική. Το ίδιο έκαναν και οι όμιλοι της Γαλλικής Επανάστασης, των Ρωσικών Σοβιέτ, των τμημάτων του Ιταλικού Κομμουνιστικού Κόμματος που αναδύθηκαν μέσα απ' τους αγώνες, ή αναδύθηκαν εκ νέου στις φοιτητικές οργανώσεις που έκαναν την εμφάνισή τους κατά τη διάρκεια των κινημάτων του 1968. Δεν μπορεί να διαρκέσει για πάντα η "γενικευμένη κληρικότητα". Αυτό που κάνει είναι να δημιουργεί χώρο για πιο περιορισμένες και πεζές δομές, οι οποίες, αν έχει πετύχει η επανάσταση ή το κίνημα, είναι πολύ διαφορετικές από την επιστροφή στην παλιά τάξη πραγμάτων.
Με όρους ΕΣΣΔ, το πραγματικό πρόβλημα δεν ήταν ποτέ η εγκατάλειψη της πρωταρχικής ομορφιάς των Σοβιέτ, ήταν η επιστροφή της Δούμα και της οικονομικής και πολιτικής εξουσίας των πλουτοκρατών.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
ΚΑΝΟΝΕΣ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΥ
Είμαστε ανοιχτοί σε όλα τα σχόλια που προσπαθούν να προσθέσουν κάτι στην πολιτική συζήτηση.
Σχόλια :
Α) με υβριστικό περιεχόμενο ή εμφανώς ερειστική διάθεση
Β) εκτός θέματος ανάρτησης
Γ) με ασυνόδευτα link (spamming)
Δ) χωρίς τουλάχιστον ένα διακριτό ψευδώνυμο
Ε) που δεν σέβονται την ταυτότητα και τον ιδεολογικό προσανατολισμό του blog
ΘΑ ΔΙΑΓΡΑΦΟΝΤΑΙ.
Παρακαλείστε να γράφετε τα σχόλια σας στα Ελληνικά
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.