“…Ο ισχυρισμός του Μαρξ πως ανακάλυψε τους “φυσικούς νόμους της καπιταλιστικής παραγωγής” ήταν παράλογος, αλλά το να διακηρύσσεις τον σχετικισμό ως εναλλακτική πρόταση σ’ αυτόν τον ισχυρισμό είναι εξίσου παράλογο. Σε μια νεότερη, πιο ευέλικτη ηλικία, ο Μαρξ με οξύνοια ισχυρίστηκε πως “δεν είναι αρκετό η σκέψη να αναζητά την ενεργό πραγμάτωσή της.. πρέπει και η ενεργός πραγματικότητα καθεαυτήν να μοχθεί προς την κατεύθυνση της σκέψης”. Η σκέψη qua διαλεκτικός λόγος, γίνεται μετασχηματιστική όσον αφορά στη διάπλαση του παρόντος και του μέλλοντος, όσο η ανθρώπινη ορθολογική πράξις αντικειμενικά εμπραγματώνει το λανθάνον. Σήμερα που ο υποκειμενισμός δεσποζει υπέρτατα και όταν η συνηθισμένη απάντηση ακόμα και σε σημαδιακά γεγονότα είναι η διαγραφή κάθε νοήματος και συνεκτικότητας από την Ιστορία, τον Πολιτισμό και την Πρόοδο, προβάλλει μια απεγνωσμένη ανάγκη για μια αντικειμενικότητα που είναι εκτενέστατα ευρύτερη από αυτήν της φυσικής επιστήμης και των “φυσικών νόμων” αφενός και από την έμφαση στο ιδιότροπο, στο “φαντασιακό” και στο συμπτωματικό αφετέρου. Αν οι χυδαίοι μαρξιστές χρησιμοποίησαν την “επιστήμη” για να μετατρέψουν την ηθική αξίωση πως “ο σοσιαλισμός είναι αναγκαίος” στον τελεολογικό ισχυρισμό πως “ο σοσιαλισμός είναι αναπόφευκτος”, οι σημερινοί “μετα-μαρξιστές” κριτικοί επαναλαμβάνουν μια παρόμοια χυδαιότητα εγκωμιάζοντας καυστικά την ασυναρτησία στον χώρο της κοινωνικής θεωρίας. Ο ισχυρισμός για το αναπόφευκτο του σοσιαλισμού ήταν χοντροκομμένα ντετερμινιστικός.. ο ισχυρισμός για την αναγκαιότητά του ήταν μια έλλογη και ηθική επεξήγηση…”
*
Ο “ισχυρισμός του Μαρξ” περί “ανακάλυψης των φυσικών νόμων της καπιταλιστικής παραγωγής”, είναι μια φράση που μου δημιουργεί την ανάγκη παραπομπής “στην πηγή”. Τέτοια παραπομπή όμως δεν υπάρχει στο κείμενο, και μια που είναι δύσκολο να ανατρέξει κανείς στο συνολικό έργο του Μαρξ προκειμένου να ανακαλύψει την ύπαρξη ή την ανυπαρξία ενός τέτοιου “ισχυρισμού”, περιορίζομαι σε αυτό που μου είναι γνωστό από την δική μου προσέγγιση του έργου αυτού: Δεν πρόκειται λοιπόν για την ανακάλυψη κάποιων “φυσικών” νόμων, αλλά για την ανακάλυψη των οικονομικών νόμων της καπιταλιστικής παραγωγής, και πιο, συγκεκριμένα των οικονομικών νόμων που διέπουν την “κίνησή της”.
Δεν πρόκειται για “κίνηση” με την έννοια μόνο των επαναλαμβανόμενων κύκλων της καπιταλιστικής παραγωγής: Κάτι τέτοιο θα θύμιζε τον μηχανιστικό υλισμό τον οποίο τροφοδότησε η αρχική ανάπτυξη των φυσικών επιστημών και την θεώρησή του της φύσης, ως στατικά επαναμβανόμενης κίνησης. Θα είχε επίσης μια “στρουκτουραλιστική” διάσταση, πράγμα όχι αθέμιτο γενικά, αταίριαστο όμως προς το αντικείμενο της μελέτης, δηλαδή την καπιταλιστική παραγωγή, που δεν αποτελεί στατική “δομή”, αλλά “δομή” που κάποτε γεννιέται, μέσα από τους κύκλους της ανάπτυξής της εξελίσσεται, και μέσα από την εξέλιξή της οδηγείται στον θάνατό της και στην αντικατάστασή της από μια άλλη “δομή”. Πρόκειται λοιπόν για την “κίνηση” της καπιταλιστικής παραγωγής με αυτήν την έννοια της: από την αρχική εμφάνιση της καπιταλιστικής παραγωγής μέχρι το τελικό της “ωρίμασμα”.
Το ερώτημα τώρα, είναι κατά πόσο αυτή η διευκρίνιση (όχι “φυσικούς”, αλλά οικονομικούς νόμους), θα ήταν αρκετή για να αποκατασταθεί από τη σκοπιά του συγγραφέα ο “παράλογος” χαρακτήρας του σχετικού “ισχυρισμού” του Μαρξ. Κάτι τέτοιο είναι μάλλον αβέβαιο, καθώς κατά πάσα πιθανοτητα η ένσταση του Bookchin δεν αφορά ειδικά τον “φυσικό” χαρακτήρα των νόμων της καπιταλιστικής παραγωγής, αλλά γενικότερα την αντικειμενική -την πέρα από ανθρωπινες προθέσεις- διάστασή τους είτε αυτή ονομαζόταν “φυσική” είτε “οικονομική”. Η γενική ιστορική αντίληψη που διέπει το βιβλίο αυτό του Bookchin είναι η αντίληψη της ιστορικής προόδου ως αποτέλεσμα της αντίθεσης ανάμεσα στην εξουσία και την ιεραρχία, από την μια, και τον ορθολογισμό και την ελευθερία από την άλλη. Και από αυτήν καταρχήν τη σκοπιά προέρχεται, τόσο η κριτική του στον σχετικισμό και τον υποκειμενισμό, στην διαγραφή του νοήματος και την ασυναρτησία, στο ιδιότροπο, το “φαντασιακό” και το συμπτωματικό, που πράγματι επικρατούν στο χώρο της κοινωνικής θεωρίας, όσο επίσης και στη “χυδαια” όπως την ονομάζει εκδοχή του μαρξισμού για τον “ντετερμινισμό” της, απέναντι στον οποίο καθώς φαίνεται αντιτάσσει ένα ηθικό πρόταγμα: από τη σκοπιά όπως είδαμε της -συναρτημένης με τον ορθολογισμό- ελευθερίας [1].
Σε σχέση με το ορθολογικό και ηθικό πρόταγμα του Bookchin, η “συμπτωση” βρίσκεται στο γεγονός, ότι πράγματι η ταξική πάλη, ενώ σε κάθε ιστορική περίοδο διεξάγεται (και το περιεχόμενο της καθορίζεται) στη βάση του αντικειμενικού επιπέδου ανάπτυξης των παραγωγικών σχέσεων και δυνάμεων και των αντικειμενικών οικονομικών νόμων που τις διέπουν, η ίδια αυτή πάλη δεν μπορεί παρά επίσης να εμφανίζεται ως σύγκρουση ανάμεσα σην καταπίεση και την ελευθερία, ως σύγκρουση του παραλογισμού (του “καταλοίπου” μιας προγενέστερης λογικής που έχει ιστορικά ξεπεραστεί) με τον ορθολογισμό, της ανηθικότητας με την ηθική. Είναι όμως ένα άλλο ζήτημα, το αν ένα “ιδεαλιστικό” (έστω και “αντικειμενικό”, όπως κατά τη γνώμη μου είναι) ελευθεριακό – ορθολογικό – ηθικό κοινωνικό πρόταγμα είναι επαρκές για την ανακάλυψη και επιστράτευση του συνόλου των πολιτικών, κοινωνικών και οικονομικών όρων των ικανών και ανακαιων για την μετατροπή του σε πράξη, εφόσον δεν αναζητά το ίδιο αυτό πρόταγμα την γνωσιολογική του θεμελίωση στη μελέτη των νόμων κίνησης της ιστορίας, χωρίς την οποία κινδυνεύει να αντιστραφεί σε μια από τις πολυποίκιλες μορφές σχετικισμού, υποκειμενισμού, “εναλλακτικής” ενσωμάτωσης (ατομικής ή συλλογικής), στις οποίες με ιδιαίτερη ένταση ασκεί την πολιτική κριτική του ο Bookchyn, από την ίδια πάντα “ηθική” και, σε τελική ανάλυση, “τελεολογική” (αν και όχι “ντετερμινιστική”) σκοπιά.
Στο πεδίο, περαιτέρω, της κριτικής του Bookchyn κατά του “εκχυδαϊσμένου” μαρξισμού, η αναζήτηση και εξεύρεση “συμπτώσεων” απαιτεί έναν κάπως συνθετότερο “εκλεπτυσμό”:
Καταρχήν, αν και η αντικατάσταση του καπιταλισμού από τον σοσιαλισμό έχει και ηθική διάσταση από τη σκοπιά της εργατικής τάξης, καθώς και από της σκοπιά γενικά της ανθρωπότητας (ώστε την ηθική αυτή διάσταση να μπορεί να την οικειοποιηθεί κάθε άνθρωπος, ανεξάρτητα απ’ την από ατομική άποψη “τυχαία” ταξική του θέση, εφόσον επιτρέπει στην κοσμοθεώρησή του να επικρατείται από οπτική γωνία ανθρώπινη κι όχι ταξική), ωστόσο Μαρξ στη μελέτη του συνειδητά αποφεύγει κάθε ηθική προσέγγιση του αντικειμένου του (χωρίς αυτό να σημαίνει πως απουσιάζει από το έργο του η ανάδειξη πλευρών της πραγματικότητας των οποίων η επίκληση έχει και ηθική διάσταση), και συνειδητά η έρευνά του συγκεντρώνεται γύρω από τις αντικειμενικές οικονομικές νομοτέλειες της καπιταλιστικής παραγωγής χωρίς ίχνος “ηθικού” τύπου παράκαμψης των πραγματικών όρων που εξετάζει, χωρίς ίχνος οποιασδήποτε απόπειρας “ηθικής” δικαιολόγησης των συμπερασμάτων του.
Σ’ αυτή τη βάση, ούτε ο “ισχυρισμός” για την αναγκαιότητα του σοσιαλισμού αποτελεί επεξήγηση “ηθική” και όχι “ντετερμινιστική”, ούτε είναι “τελεολογικός” και λιγότερο έλλογος ο “ισχυρισμός” για το αναπόφευκτό του.
Ο “ισχυρισμός” για το αναπόφευκτο του σοσιαλισμού προκύπτει σαν συμπέρασμα της μελέτης των αντικειμενικών οικονομικών όρων της καπιταλιστικής ανάπτυξης, οι οποίοι από όροι δικοί της και εξαιτίας αυτής, εξαιτίας της ωριμασμένης αντίφασης ανάμεσα στον κοινωνικό χαρακτήρα της παραγωγής και την ατομική της ιδιοποίηση, μετατρέπονται αναπόφευκτα σε αντικειμενικούς οικονομικούς όρους που καθιστούν τον σοσιαλισμό οικονομική – ιστορική αναγκαιότητα, μετατρέπονται αναπόφευκτα σε οικονομικούς όρους με τους οποίους συγκρούεται η ανάπτυξη της καπιταλιστικής παραγωγής, σε οικονομικούς όρους που αντικειμενικά την έχουν ξεπεράσει ιστορικά, σε οικονομικούς όρους που ήδη μέσα στους κολπους των καπιταλιστικών παραγωγικών σχέσεων αποτελούν την υλική βάση των σχέσεων της κοινωνικοποιημένης παραγωγής. Και αυτό δεν συνιστά “τελεολογικό” ισχυρισμό, δεν αποτελεί “ισχυρισμό” υποταγμένο στην υπηρεσία της “σκοπιμότητας”, αλλά επιστημονικό συμπέρασμα της οικονομικής ανάλυσης των νομοτελειών της καπιταλιστικής παραγωγής στη βάση της ιστορικής – διαλεκτικής υλιστικής αρχής που αντιμετωπίζει και τον καπιταλισμό ως κοινωνικοοικονομικό σύστημα με αρχή και τέλος, ως καθορισμένη κοινωνικοοικονομική μορφή μιας περιόδου της ιστορικής εξέλιξης, η οποία “αναπόφευκτα” διαδέχθηκε μια προγενέστερη μορφή και την οποία μια συγκεκριμένη νέα μορφή (ο σοσιαλισμός) αναπόφευκτα θα την διαδεχθεί. Και με την ίδια αντικειμενική και όχι ηθική έννοια, είναι ο σοσιαλισμός αναγκαίος, ως ο μοναδικός και όχι ως ο οποιοσδήποτε άλλος κοινωνικοοικονομικός σχηματισμός που είναι ικανός να διαδεχθεί τον καπιταλιστικό όταν αυτός έχει φτάσει στα όρια της ανάπτυξής του που πια δεν του επιτρέπουν (από την άποψη των αντικειμενικών κοινωνικών – γενικών οικονομικών όρων του) να είναι αναπτυσσόμενος γενικά χωρίς κάθε τόσο η ανάπτυξή του να προσκρούει στα ίδια της τα γενικά όρια.
Το “αναπόφευκτο” λοιπόν του σοσιαλισμού δεν οφείλεται στον “εκχυδαϊσμένο” μαρξισμό ως “ισχυρισμός” ιστορικός, ως ισχυρισμός δηλαδή εναποκείμενος στην ταξική πάλη, η ιστορία της οποίας είναι όλη η ως τώρα ανθρώπινη ιστορία (όπως “ισχυρίζεται” ο μαρξισμός που δεν έχει “εκχυδαϊστεί”, δηλαδή ο μαρξισμός που παραμένει μαρξισμός). Και στην οποία μέχρι τώρα ανθρώπινη ιστορία κάθε σύγκρουση ανάμεσα στις παραγωγικές δυνάμεις τις αναπτυσσόμενες πέρα από τα όρια των παραγωγικών σχέσεων που τους αντιστοιχούσαν μέχρι χθες και στις παραγωγικές σχέσεις που γι’ αυτό έχουν πια ξεπεραστεί, επιλύεται με την αντικατάσταση των παλιών παραγωγικών σχέσεων από νέες που αντιστοιχούν στο νέο επίπεδο της υλικής ανάπτυξης. Και η οποία επίλυση στην μέχρι τώρα ανθρώπινη ιστορία αποτελεί καθαυτή μια επανάσταση η πραγμάτωση της οποίας απαιτεί επίσης μια σειρά μεγάλων και μικρότερων επαναστάσεων για την ανατροπή της εξουσίας της κοινωνικής τάξης που εκφράζει τις παλιές παραγωγικές σχέσεις από την κοινωνική τάξη που εκφράζει τις νέες.
Δεν οφείλεται λοιπόν ο “ισχυρισμός” για το αναπόφευκτο του σοσιαλισμού σε κάποιον “εκχυδαϊσμένο” μαρξισμό. Σε κάποιον όμως εκχυδαϊσμένο “μαρξισμό” οφείλεται η θεωρητική μετάθεση του συμπεράσματος για την αναπόφευτη αντικατάσταση του καπιταλισμού από τον σοσιαλισμό, από το πεδίο της ιστορικής – υλιστικής νομοτέλειας στο πεδίο της μεταφυσικής (ανιστορικής) οικονομικής θεωρίας, η -με άλλα λόγια- απόσπαση της οικονομικής θεωρίας, της μελέτης των οικονομικών νόμων κίνησης της καπιταλιστικής παραγωγής, από τις γενικές νομοτέλειες της ιστορικής κίνησης, η θεωρητικά αυθαίρετη για μαρξιστές μετατροπή της ανθρώπινης ιστορίας, από σήμερα και στο εξής, από ιστορία ταξικών αγώνων σε ιστορία μηχανικής δήθεν προσαρμογής των παραγωγικών σχέσεων στις παραγωγικές δυνάμεις, που γι’ αυτό η ανάπτυξή τους καθιστά τάχα τον σοσιαλισμό “αναπόφευκτο” χωρίς ταξικούς αγώνες, χωρίς προλεταριακή επανάσταση, χωρίς την επαναστατική ανατροπή της εξουσίας του κεφαλαίου, χωρίς την επαναστατική δικτατορία της εργατικής τάξης, χωρίς το πέρασμα στην κατοχή της κοινωνίας των ωριμασμένων για την αποκλειστικά κοινωνική διεύθυνση παραγωγικών δυνάμεων, χωρίς όλα αυτά που χωρίς αυτά θα παραμένει “αναπόφευκτη” η συνέχιση της όλο και πιο βαθιάς και καταπιεστικής εκμετάλλευσης των εργαζομένων από το κεφάλαιο, η συνέχιση της καπιταλιστικής ανάπτυξης ως ανάπτυξης όλο και πιο στρεβλής από κοινωνική άποψη, η συνέχισή της ως ανάπτυξης που κάθε τόσο καταβροχθίζει τον εαυτό της για να τραφεί .
[1] “…Αν και η ευρύτερη αντικειμενικότητα που η διαλεκτική συλλογιστική συναγάγει δεν υπαγορεύει πως ο ορθός λόγος θα επικρατήσει, υπαινίσσεται πως θα όφειλε να επικρατήσει και εξ αυτού συγχωνεύει την ηθικότητα με την ανθρώπινη δραστηριότητα και δημιουργεί τη βάση για έναν αληθινά αντικειμενικό ηθικό σοσιαλισμό ή αναρχισμό. Ως τέτοια, η διαλεκτική δεν είναι απλώς μια οντολογική αιτιοκρατία.. είναι επίσης μία ηθικότητα -μια πτυχή της διαλεκτικής φιλοσοφίας που δεν τονίστηκε ποτέ επαρκώς. Ο διαλεκτικός λόγος επιτρέπει μια ηθικότητα στην ιστορία προτάσσοντας την ορθολογική επιρροή “αυτού-που-όφειλε-να-είναι” ενάντια σε “αυτό-που-είναι”. Η Ιστορία ως το διαλεκτικά ορθολογικό ασκεί μια πιεστική “αξίωση” στους κανόνες συμπεριφοράς μας και στην ερμηνεία μας για τα γεγονότα. Χωρίς αυτήν την απελευθερωτική κληρονομιά και μια ανθρώπινη πρακτική που να υποθάλπει την εκδιπλωσή της, δεν έχουμε απολύτως καμία βάση, εκτός από την προσωπική προτίμηση, για να κρίνουμε τι είναι δημιουργικό ή στάσιμο, ορθολογικό ή ανορθολογικό, καλό ή κακό, σε οποιαδήποτε συγκυρία πολιτισμικών φαινομένων. Σε αντιδιαστολή με την περιορισμένη αντικειμενικότητα της επιστήμης, η αντικειμενικότητα του διαλεκτικού νατουραλισμού είναι ηθική από την ίδια της τη φύση, λόγω του είδους της κοινωνίας που αναγνωρίζει ως ορθολογική, μιας κοινωνίας που είναι η ενεργός πραγματοποίηση των δυνατοτήτων της ανθρωπότητας. Αίρει τη στενόμυαλη αντικειμενικότητα της επιστήμης για να προάγει, μέσω οθολογικών συμπερασμών αντλημένων από την αντικειμενική φύση των ανθρώπινων δραστηρότήτων, μια κοινωνία που αυξανόμενα εμπραγματώνει αυτές τις δυνατότητες. Και το κάνει αυτό στη βάση του τι θα όφειλε να υπάρχει ως η εκπλήρωση του ορθολογικού, δηλαδή εδραζόμενη στην ορθολογική γνώση του “Αγαθού” και σε μια εννοιακή συνταύτιση ανάμεσα στο Καλό και το κοινωνικά ορθολογικό που μπορεί να ενσαρκωθεί σε ελεύθερους θεσμούς…” (στο ίδιο σελ. 64-65)
Πηγη:Διεξοδος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
ΚΑΝΟΝΕΣ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΥ
Είμαστε ανοιχτοί σε όλα τα σχόλια που προσπαθούν να προσθέσουν κάτι στην πολιτική συζήτηση.
Σχόλια :
Α) με υβριστικό περιεχόμενο ή εμφανώς ερειστική διάθεση
Β) εκτός θέματος ανάρτησης
Γ) με ασυνόδευτα link (spamming)
Δ) χωρίς τουλάχιστον ένα διακριτό ψευδώνυμο
Ε) που δεν σέβονται την ταυτότητα και τον ιδεολογικό προσανατολισμό του blog
ΘΑ ΔΙΑΓΡΑΦΟΝΤΑΙ.
Παρακαλείστε να γράφετε τα σχόλια σας στα Ελληνικά
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.