ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΙΤΣΟΣ - «Παρών» και στο κάλεσμα του σήμερα...

22 χρόνια από το θάνατό του

Σαν σήμερα, 11 Νοέμβρη του 1990, το ΚΚΕ, ο αγωνιστής λαός μας, η απανταχού Ρωμιοσύνη, η Ποίηση, ελληνική και παγκόσμια, έχασαν μια μέγιστη «φωνή» τους. Ωρα βραδινού έφθασε στο «Ρ» η είδηση της «αποδημίας» του μυριάκριβου συντρόφου μας Γιάννη Ρίτσου. Βαρύ το πένθος μας, και ο απόηχός του μετρά 22 χρόνια...

Η αγωνιστική, ανθρώπινη και δημιουργική μεγαλοσύνη του Γιάννη Ρίτσου, που αποτελεί δεδομένο αδιαμφισβήτητο, ενεργοποιεί πάντα, καθημερινά, τη μνήμη και τη θλίψη μας για το «φευγιό» του. Μάλιστα, την ενεργοποιεί, πολλαπλάσια σήμερα, αφού ο λαός μας αντιμετωπίζει νέα δεινά μα και κινά για νέους αγώνες και χρειάζεται πάλι τη «φωνή» του, που υπερασπίστηκε και ύμνησε τον παλιότερους ηρωικούς απελευθερωτικούς αγώνες του λαού μας, τους αγώνες του πρωτοπόρου εργατικού και λαϊκού κινήματος στη χώρα μας, τους αμέτρητους ανώνυμους και επώνυμους ήρωες - μάρτυρες του ΚΚΕ. Τη «φωνή», που υψώθηκε και στα πέρατα του κόσμου, «πολεμώντας» τον πόλεμο των ιμπεριαλιστών, καταπιεστών και εκμεταλλευτών, όπου Γης. Την ποιητική «φωνή» της λευτεριάς, της ειρήνης, της εθνικής ανεξαρτησίας, της επαναστατικής εξύψωσης του ανθρώπου.
Η ποίηση του Γιάννη Ρίτσου, πάντα ωσεί παρούσα... θα δίνει τον παλμό στην καρδιά της Ρωμιοσύνης, αλλά και θα συνεχίσει να κατακτά και την ψυχή και άλλων λαών, απροσμέτρητων ανθρώπων, στο παρόν και το μέλλον, με το «μήνυμά» του:
«Ο κόσμος, σου λέω, είναι όμορφος
Ο,τι κι αν πεις, ό,τι κι αν κάνεις
όμορφος
Το μέλλον είναι σίγουρο
αδελφέ μου»...

Γιατί η ποίησή του σημαίνει πάθος για ζωή, πάθος για το καλό του ανθρώπου. Πάθος, που αποδίδει στον άνθρωπο μια αιώνια «νεότητα». «Νεότητα», άρρηκτα δεμένη με το όραμα του κομμουνιστή ποιητή και αγωνιστή για την οικοδόμηση της σοσιαλιστικής κοινωνίας, της κοινωνίας του ανθρώπου. Την ανυπότακτη «νεότητα» της επανάστασης, που λέει:

«Οχι γονατιστός ολόρθος ανυψώνω την ακμαία
προσευχή μου...
αγιασθήτω τ' όνομα του Ανθρώπου...
αγιασθήτω η Ενάρετη Ειρήνη
επί Γης και εν Υψίστοις».
Με την πολύπλευρη θεματολογία του και μέσα από την ενιαία θεώρηση Λόγου και Πράξης του, ο Ρίτσος έστελνε το αισιόδοξο κι επίκαιρο μήνυμά του και εξακολουθεί να το στέλνει στους σημερινούς καιρούς, που η πίστη στο πανάρχαιο ιδανικό του ανθρώπου για την κοινωνική του απελευθέρωση δοκιμάζεται σκληρά από τα πισωγυρίσματα της Ιστορίας.
Συνειδητή επιδίωξη του Γιάννη Ρίτσου ήταν η ποίησή του να αποτελεί οδηγό μάχης για τη ζωή, όπλο και σημαία στα χέρια του λαού στον αγώνα του για το φωτεινό μέλλον της ανθρωπότητας. Στο ποίημά του «Χρέος των ποιητών» γράφει:
«Ενας ποιητής δίνει παρών στο πρώτο κάλεσμα της εποχής του
Αλλιώς θα μείνουν τα τραγούδια μας πάνω απ' τις σκάλες των αιώνων
ταριχευμένα, ωραία κι ανώφελα πουλιά...».
Αξίζει να θυμίσουμε ότι στο Επιστημονικό Συνέδριο που οργάνωσε και πραγματοποίησε η ΚΕ του ΚΚΕ, στην αίθουσα των Συνεδρίων (21-22/11/2009, τα υλικά του κυκλοφορούν σε βιβλίο από τη «Σύγχρονη Εποχή») προς τιμήν του ποιητή, με τίτλο «Γιάννης Ρίτσος - πάντα παρών στο κάλεσμα της εποχής», η κεντρική εισήγηση της Ελένης Μηλιαρονικολάκη, από μέρους της ΚΕ του Κόμματος, μεταξύ άλλων υπογράμμιζε:
«Δεν είναι δα και πολλοί εκείνοι που, όπως αυτός, αντιμετώπισαν όλες τις θύελλες, τις δοκιμασίες και τα αναποδογυρίσματα του 20ού αιώνα με τη στερεότητα και την αντοχή του θαλασσοδαρμένου βράχου της Μονεμβασιάς. Ακριβώς γι' αυτό, επειδή ο κομμουνιστής Ρίτσος ένιωσε κατάσαρκα και κατάβαθα το θρίαμβο του ανθρώπου που - κρατημένος απ' το ιδανικό του - κατορθώνει να υπερνικά τον πόνο, την απογοήτευση και το φόβο του θανάτου, μόνο γι' αυτό η ποίησή του είναι το πιο τρανό, το πιο πλατύ, το πιο βαθύ τραγούδι πίστης στον άνθρωπο και την κοινωνική του απελευθέρωση.
Τέτοιου είδους ποιήματα - βόλια στην ακατάπαυστη μάχη με την αδικία, υπαγορευμένα από τη συνείδησή του και όχι - όπως ισχυρίζονται κάποιοι - από κομματική εντολή, που ο Ρίτσος ποτέ στην ποιητική του διαδρομή δεν τα εγκατέλειψε, φαίνεται πως ακόμα και στις μέρες μας γίνονται πολύ ενοχλητικά. Μια νέα λογοκρισία, επιδέξια κι εκλεπτυσμένη στα μέτρα της καθωσπρεπισμένης ωμότητας των καιρών, τους έχει επιβληθεί, γιατί είναι τάχα απλοϊκά, μονοδιάστατα, συνθηματολογικά, ψεύτικα αισιόδοξα και ανεπίκαιρα.
Η ενιαία κοσμοθεωρητική και βιοθεωρητική θέση του Ρίτσου απέναντι στη ζωή τόσο στα κοινωνικά - ιστορικά όσο και στα αποκαλούμενα υπαρξιακά, δηλαδή στα διαχρονικά φανερώματά της, όπως ο φόβος του θανάτου και της φθοράς, ο έρωτας, η έλλειψη της απόλυτης ελευθερίας, είναι η ειδοποιός του διαφορά με άλλους αξιόλογους ποιητές του καιρού του. Οποιοι αποσιωπούν ή αμφισβητούν την ενότητα της ζωής και της ποίησης του Γ. Ρίτσου με το να παρουσιάζουν τον ποιητή - μετά πολλών επαίνων και άφθονου εκλεκτικισμού - διχοτομημένο, ασταθή και παραδομένο στη διαρκή ταλάντωση του εκκρεμούς, συνειδητά ή ασυνείδητα επιχειρούν να μειώσουν το μέγεθός του.
Γιατί, όπως ο ίδιος έγραφε, "το ιδεολογικό υπόβαθρο της τέχνης, το κοινωνικό και ηθικό, αν δεν είναι ο πρώτος λόγος της αξίας της, είναι ωστόσο ο τελικός". Αν ήθελε, για ν' αποκτήσει τα παράσημα και τις τιμές της εξουσίας, να απαρνηθεί την υλιστική διαλεκτική και να πετάξει στη σφαίρα της μεταφυσικής, της Εγελιανής διαλεκτικής, της θρησκείας ή να κλειστεί στο μοναχικό και αδιέξοδο υπαρξιακό του κόσμο, τότε δε θα χρειαζόταν να υποστεί τόσες διώξεις και μαρτύρια, ώσπου να επιβληθεί. Οπως ο ίδιος λέει στο ποίημα του "Η Πύλη"».

Ποίηση του Ρίτσου στα ιταλικά

Με την ευκαιρία της 22ης επετείου του θανάτου του, να αναφέρουμε ότι η ιταλική εφημερίδα «Corriere della Sera» κυκλοφόρησε πρόσφατα ένα δίγλωσσο (ελληνικά - ιταλικά) τόμο με ποιήματα του Γιάννη Ρίτσου. Ο τόμος τιτλοφορείται «Il funambolo e la luna» και περιλαμβάνει τη σύνθεση «Ο σκοινοβάτης και η σελήνη» (από τα «Επινίκια») και μια ευρεία επιλογή από τη συλλογή πεζογραφικών κειμένων του με τίτλο «Αργά, πολύ αργά μέσα στη νύχτα», η οποία πρόσφατα εκδόθηκε από τις εκδόσεις παλιού, στενού, ομοϊδεάτη φίλου και μεταφραστή του Ρίτσου, του Νικόλα Κροτσέτι, στο Μιλάνο. Να σημειώσουμε ότι ο οίκος «Crocetti», που στο παρελθόν έχει μεταφράσει και εκδόσει και άλλα ποιητικά έργα του Γ. Ρίτσου (όπως και έργα και αλλων Ελλήνων ποιητών και πεζογράφων), το 2013 θα κυκλοφορήσει ολόκληρη την ποιητική «Τέταρτη διάσταση».
Ο τόμος - αφιέρωμα της «Corriere della Sera» στον Ρίτσο, εντάσσεται στη σειρά που εγκαινίασε φέτος η εφημερίδα, με τίτλο «Ενας αιώνας ποίησης» («Un secolo di poesia»), αφιερωμένη στους μεγαλύτερους ποιητές του 20ού αιώνα. (Μέχρι τώρα κυκλοφόρησαν 50 τόμοι -αφιερώματα σε μεγάλους ποιητές. Ο πρώτος, αφιερωμένος σε Ελληνα ποιητή τόμος ήταν για τον Κ. Καβάφη και ο δεύτερος για τον Ρίτσο). Οι τόμοι που πωλούνται, ένας ανά εβδομάδα, μαζί με την εφημερίδα, είναι επιμελημένοι από τους σημαντικότερους Ιταλούς μελετητές. Τη σειρά διευθύνει ο Nicola Crocetti, μεταφραστής, εκδότης, διευθυντής του «Poesia» (του 25χρονου περιοδικού ποίησης με τη μεγαλύτερη κυκλοφορία στην Ευρώπη).
Η ποίηση του Ρίτσου από χρόνια πριν έχει αξιοσημείωτη επιτυχία και στην Ιταλία. Μάλιστα, αρκετοί δραματικοί μονόλογοι από την «Τέταρτη διάσταση» δραματοποιήθηκαν τα τελευταία χρόνια σε διάφορα ιταλικά θέατρα και ερμηνεύθηκαν από γνωστούς ηθοποιούς (λ.χ. την Elisabetta Pozzi και τον Moni Ovadia. Ο τελευταίος θα παρουσιάσει, στη Φεράρα, ένα έργο που θα περιλαμβάνει τους μονολόγους «Η σονάτα του σεληνόφωτος» και «Δελφοί». Η παράσταση θα περιοδεύσει έπειτα και σε άλλες ιταλικές πόλεις. Επίσης, στην Μπολόνια, στις αρχές Νοέμβρη, μια ομάδα νέων ηθοποιών, ανέβασε, σε σκηνοθεσία του Michele Collina, τους μονολόγους «Ελένη», «Φαίδρα», «Ισμήνη» και «Περσεφόνη» από το έργο «Τέταρτη διάσταση».

Ε.