Οι κομμουνιστές ήταν εκεί

(Παλιότερο άρθρο από το Ριζοσπάστη via Γιωργος Σαρρης)

Ο Ν. Κυριακίδης, στέλεχος τότε της Κομματικής Οργάνωσης Αθήνας του ΚΚΕ θυμάται...
Το 1973 είναι η χρονιά που σηματοδοτεί την αρχή του τέλους της αμερικανοκίνητης χούντας των συνταγματαρχών. Η εξέγερση του Πολυτεχνείου έμελλε να μείνει στην ιστορία ως ένα κορυφαίο γεγονός, μόνο που σήμερα αρκετές από τις αναφορές σε αυτό χαρακτηρίζονται τουλάχιστον ελλιπείς, με εμφανή διάθεση απόσπασής του από τις γενικότερες συνθήκες που επικρατούσαν εκείνη την περίοδο, συνθήκες που «κυοφόρησαν» την εξέγερση.

Για όσα προηγήθηκαν της εξέγερσης του Πολυτεχνείου και όσα ακολούθησαν, για την αντίδραση και τη στάση της Κομματικής Οργάνωσης Αθήνας συζητήσαμε με τον Νίκο Κυριακίδη, μέλος της ΚΕΟΕ του ΚΚΕ σήμερα, τότε μέλος του Γραφείου του Κλιμακίου της ΚΕ του Κόμματος.

Χιλιάδες λαού έξω από το Πολυτεχνείο στις 16/11/73,
 πριν από το χτύπημα

Μας υπενθυμίζει καταρχήν την Εκθεση και τα Συμπεράσματα για την εξέγερση του Πολυτεχνείου που εγκρίθηκαν από την 4η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ τον Ιούλη του 1976. Οπως τονίζει, εκεί γίνεται μια αναλυτική παρουσίαση της πολιτικής κατάστασης και του λαϊκού κινήματος το 1973, καθώς και αναφορά στη λαϊκή αντίθεση που δυναμώνει με την ανάπτυξη της πάλης όλων των στρωμάτων του λαού και ιδιαίτερα της σπουδάζουσας νεολαίας, με την καθοριστική συμβολή της «Αντιδικτατορικής ΕΦΕΕ». Στο ντοκουμέντο αυτό γίνεται εκτίμηση της συμβολής των δυνάμεων του Κόμματος και της ΚΝΕ που αποτέλεσε το βασικό παράγοντα, για να αποφευχθεί ο κίνδυνος εξαπάτησης του λαϊκού κινήματος από τη λεγόμενη φιλελευθεροποίηση της χούντας, πράγμα που οδήγησε στην ακόμα πιο ενεργητική αντιπαράθεση με τη χούντα και στη μεγαλύτερη πολιτικοποίηση των αγώνων.

Από αυτή την Εκθεση ανιχνεύουμε μια καταρχήν απάντηση για το χαρακτήρα της εξέγερσης: «Οι αγώνες του Νοέμβρη και ειδικά η μάχη του Πολυτεχνείου, αποτελούν κορυφαία εκδήλωση της εφτάχρονης αντιχουντικής πάλης και μια από τις κορυφαίες στιγμές των αγώνων του λαού και της νεολαίας του. Δεν είναι βέβαια μια γενική λαϊκή εξέγερση, αλλά οπωσδήποτε είναι μια περιορισμένη, μέσα σε ένα χώρο, εξέγερση, ενός κυρίως στρώματος φοιτητών, που προκάλεσε γενικότερο ξεσηκωμό του λαού και πριν απ' όλα τμημάτων της εργατικής τάξης και των εργαζομένων. Είναι, επομένως, μια περιορισμένη σε έκταση και οργανωμένη συμμετοχή ευρύτερων κοινωνικών δυνάμεων εξέγερση. Εχει οπωσδήποτε τον χαρακτήρα ενός λαϊκού ξεσηκωμού. Οι ελλείψεις που υπήρξαν ή τα λάθη που έγιναν δεν μπορούν σε τίποτα να μειώσουν τη σημασία του ηρωικού εκείνου αγώνα».

-- Δεν είναι λίγοι αυτοί που ενστερνίζονται την άποψη πως η εξέγερση του Πολυτεχνείου ήταν ένα γεγονός «αυθόρμητο» που προέκυψε από το πουθενά. Είναι έτσι τα πράγματα;

-- Εκτιμάμε πως όχι. Το 1973 η χούντα συμπληρώνει ήδη 6 χρόνια, ωστόσο δεν έχει καταφέρει να αποκτήσει κάποια λαϊκή βάση. Αυτό θα ήταν και αδύνατον. Αντίθετα, η κρίση της βαθαίνει. Απομονώνεται όλο και περισσότερο διεθνώς. Κύριο ρόλο σ' αυτό παίζει η ανάπτυξη της διεθνούς αλληλεγγύης, πρώτα απ' όλα των σοσιαλιστικών χωρών και του διεθνούς εργατικού κινήματος, που στα 1973 βρίσκεται σε έξαρση, με πρωταρχικό αίτημα την υπεράσπιση και απελευθέρωση των πολιτικών κρατουμένων. Κύριος παράγοντας, όμως, που συντελεί στο βάθεμα της κρίσης της δικτατορίας είναι η ανάπτυξη μιας παλλαϊκής αντίθεσης.

Το 1973 χαρακτηρίζεται από τη σοβαρή αγωνιστική ανάταση του λαού και της νεολαίας. Αναπτύσσονται μια σειρά εκδηλώσεις πανελλαδικά του λαού και της σπουδάζουσας νεολαίας. Φλεβάρη - Μάρτη - Απρίλη έχουμε συγκεντρώσεις, καταλήψεις, διαδηλώσεις. Τα Πανεπιστήμια μοιάζουν με καζάνι που βράζει, θύελλα διαμαρτυριών ακολουθεί την προσπάθεια της χούντας να καταργήσει το φοιτητικό συνδικαλισμό, με τον καταστατικό χάρτη για την Παιδεία που δημοσιεύει το Γενάρη. Εχουμε αποχές σε πολλές σχολές του ΕΜΠ, στις σχολές υπομηχανικών, στη Σιβιτανίδειο, στην Πάτρα και τη Θεσσαλονίκη. Στις 21 Φλεβάρη πραγματοποιούνται στη Νομική φοιτητικές συνελεύσεις, με κύριο αίτημα την κατάργηση του μέτρου της στράτευσης, μέχρι το μεσημέρι είχαν συγκεντρωθεί στη Νομική γύρω στους 4.000 φοιτητές. Μετά τη Νομική τίποτα δεν είναι το ίδιο, καθώς οι φοιτητές από την πείρα τους πείθονται πλέον ότι ο αγώνας για ακαδημαϊκές ελευθερίες είναι αξεχώριστος από τον αγώνα για το γκρέμισμα της χούντας, για την ελευθερία. Το 1973 έχουμε και αντιδικτατορικές εκδηλώσεις των αγροτών, πραγματοποιήθηκε στη Λάρισα σύσκεψη πανθεσσαλική, εμφανίστηκαν περιπτώσεις μαζικής άρνησης για την παράδοση ή πώληση των αγροτικών προϊόντων, αντιδράσεις κατά των απαλλοτριώσεων που εκφράστηκαν με αγροτικά συλλαλητήρια κ.ά. Το κίνημα αυτό κορυφώθηκε στο Πολυτεχνείο. Το Πολυτεχνείο ήταν γέννημα αυτών των συνθηκών.

-- Μέσα σ' αυτές τις εξελίξεις ποια ήταν η στάση και η αντίδραση των κομμουνιστών της Αθήνας και γενικότερα;

-- Τον Αύγουστο του 1973, με απόφαση του ΠΓ ανασυγκροτείται το Γραφείο του Κλιμακίου του Κόμματος. Επικεφαλής τίθεται ο Α. Αμπατιέλος και, εκτός από μένα, συμμετέχουν οι Ν. Καλούδης, Γ. Γιάνναρης, Μ. Στολίδης. Προχωρά η ανασυγκρότηση των Κομματικών Οργανώσεων Αθήνας, Θεσσαλονίκης, Πειραιά, Λάρισας, Πάτρας, Ηρακλείου, Ελευσίνας, Γιαννίνων. Τον Δεκέμβρη του 1971 είχαν απολυθεί και οι τελευταίοι εξόριστοι. Η ΚΟΑ ήταν παρούσα στις φοιτητικές εκδηλώσεις του 1972. Αναπτύσσει δράση στο δημοψήφισμα Παπαδόπουλου. Τον Οκτώβρη του 1973 κάτω από την πίεση του λαϊκού κινήματος ο Παπαδόπουλος δίνει αμνηστία στους φυλακισμένους, που είχαν δικαστεί στη διάρκεια της δικτατορίας. Οι οργανώσεις Αθήνας και Πειραιά ανασυγκροτούν τις δυνάμεις τους και αναπτύσσουν δράση μέσα στην εργατική τάξη και τη νεολαία. Καθοδηγούν την πρώτη απεργία σε εργοστάσιο της Ελευσίνας, παίρνουν μέρος στα συλλαλητήρια κατά των απαλλοτριώσεων των αγροτών στα Μέγαρα, στο Μενίδι, στα Σπάτα. Προωθούν την πάλη των εργαζομένων κατά της προσπάθειας για αρπαγή των ασφαλιστικών ταμείων. Μέλη της ΚΝΕ πλαισιώνουν την ΑΝΤΙ-ΕΦΕΕ και αναπτύσσουν σημαντική δράση με αξιοσημείωτα αποτελέσματα. Το ΚΚΕ παρακολουθεί άγρυπνα τις εξελίξεις.

Στις 16/11 το ΠΓ εξέδωσε ανακοίνωση στην οποία σημείωνε πως η λαϊκή ψυχή πάλλεται και εκδηλώνει στους δρόμους την αλληλεγγύη της προς τους φοιτητές και καλούσε την: «Εργατική τάξη και το λαό να εκδηλώσει ακόμη πιο μαζικά τη συμπαράσταση και τη βοήθεια στους φοιτητές. Η καλύτερη συμπαράσταση είναι να οργανώσουν οι ίδιοι οι εργαζόμενοι το δικό τους αγώνα κατά της ακρίβειας, για την αύξηση μεροκάματων και μισθών, για συνδικαλιστικές και πολιτικές ελευθερίες. Καλούμε τους φαντάρους, τους δημοκράτες αξιωματικούς να μη χτυπήσουν τα ηρωικά παιδιά που αγωνίζονται για μια δίκαιη υπόθεση. Καλούμε τους ξενιτεμένους Ελληνες να εκφράσουν την αλληλεγγύης τους προς τους φοιτητές και να απαιτήσουν την κατάπαυση της τρομοκρατίας και την άμεση ικανοποίηση των αιτημάτων τους. Κάνουμε έκκληση στη διεθνή κοινή γνώμη να συμπαρασταθεί στους φοιτητές μας με την πολύτιμη αλληλεγγύη της».

Η ΚΟΑ δε σταμάτησε τη δράση της ούτε μετά το Πολυτεχνείο, ακόμα και μετά το χτύπημα του Φλεβάρη του '74, με χιλιάδες προκηρύξεις, συνθήματα, τρικ, ενημέρωνε το λαό για τα δολοφονικά σχέδια της χούντας, συνέχισε με όλους τους τρόπους την οργάνωση του λαού. Οι συλλήψεις του Φλεβάρη του '74 και μάλιστα του μεγαλύτερου στελεχικού απαράτ της Αθήνας, της ΚΝΕ και ιδιαίτερα δύο μελών του Γραφείου του Κλιμακίου δημιούργησε σοβαρές δυσκολίες στη λειτουργία μας. Ανασυγκροτήθηκε όμως το Γραφείο. Παρά τις συλλήψεις, τις δυσκολίες η ΚΟΑ λειτούργησε έως την πτώση της χούντας με τακτικές επαφές, συνδέσμους, γιάφκες, καταλύματα, επικοινωνούμε με μηνύματα και πληροφορίες που μεταδίδονταν από τη «Φωνή της Αλήθειας».

-- Μιλήστε μας λίγο για εκείνη τη βδομάδα του Νοέμβρη.
-- Τα γεγονότα εξελίσσονται εκείνες τις συγκεκριμένες μέρες χωρίς απόφαση ή σχέδιο. Η κατάληψη, αυτή η συγκεκριμένη μορφή πάλης, γιατί συγχρόνως υπήρχαν κι άλλες, γίνεται αυθόρμητα. Το Γραφείο της ΚΟΑ κατέβαλε προσπάθειες για ενίσχυση της λαϊκής συμπαράστασης όχι τόσο μέσα στο Πολυτεχνείο -εκεί κυρίως δρούσε η ΚΝΕ και η αντιΕΦΕΕ- αλλά κύρια έξω, στις συνοικίες, με διοργάνωση λαϊκών εκδηλώσεων. Η ΚΟΑ είχε ως ένα βαθμό ανασυγκροτήσει τις δυνάμεις της και τα στελέχη της ήταν παρόντα συνέχεια στην εξέγερση. Με το μηχανισμό της κυκλοφόρησε τρικ και προκηρύξεις, έγραψε συνθήματα στους τοίχους, συνέβαλε στην όξυνση του κλίματος. Η σκέψη ήταν να παρθούν μέτρα πρακτικά, ώστε μια συγκεκριμένη μέρα οι φοιτητές που ήταν μέσα στο Πολυτεχνείο να βγουν και να αρχίσουν πορείες και διαδηλώσεις στο κέντρο της Αθήνας. Αυτό δεν μπορέσαμε να το υλοποιήσουμε και έγινε η επέμβαση της Αστυνομίας και του Στρατού.

Η μαχητικότητα του λαού την Παρασκευή 16/11 ήταν κάτι το πρωτοφανέρωτο. Δεν είχαμε δει άλλοτε τέτοιες μορφές συμπαράστασης και εκδηλώσεων του λαού. Κατέβαινε από τις γειτονιές της Αθήνας, από τις λαϊκές εργατικές συνοικίες κατά κύριο λόγο. Μάζες οικοδόμων πρωτοστατούσαν έξω από το Πολυτεχνείο, στα Χαυτεία, στην Πανεπιστημίου, στο Δημαρχείο. Χιλιάδες τρικ, συνθήματα και πανό στους δρόμους της Αθήνας. Η Οργάνωση μπόρεσε με τις δυνάμεις που είχε να δώσει έναν προσανατολισμό, δεν κατορθώσαμε ωστόσο να περάσει η γραμμή της απαγκίστρωσης. Το μεσημέρι εκείνης της μέρας η συγκέντρωση γύρω από το Πολυτεχνείο είχε φτάσει στο υψηλότερο σημείο μαζικότητας, οι δυνάμεις της ΑΝΤΙ-ΕΦΕΕ ελέγχουν το ραδιοσταθμό, τα μεγάφωνα, την περιφρούρηση, όχι όμως όλες τις εκδηλώσεις. Η ετερόκλητη εξάλλου Συντονιστική Επιτροπή χωρίς συγκεκριμένο σχέδιο, πείρα, ανάλογες γνώσεις και πολιτική καθοδήγηση αδυνατούσε να ανταποκριθεί με πληρότητα στο ρόλο της, αν και είχε κατορθώσει να λύσει σοβαρά πρακτικά προβλήματα, να εκτοπίσει αριστερίστικα συνθήματα και να οργανώσει με μεγάλη τάξη την εσωτερική ζωή του Ιδρύματος.

Το βράδυ, η Αθήνα πήρε τη μορφή εξεγερμένης πόλης. Μαχητικές διαδηλώσεις με χιλιάδες άτομα να συγκλίνουν στο χώρο. Τα πιο οργανωμένα τμήματα ήταν οι οικοδόμοι. Καθώς προχωρούσε η νύχτα οι διαδηλωτές αυξάνονταν και οι κινητοποιήσεις απλώνονταν σε όλη την πρωτεύουσα, ενώ οι συμπλοκές με την Αστυνομία είχαν ήδη αρχίσει. Τα μεσάνυχτα μπαίνουν στην Αθήνα στρατιωτικά τμήματα, χτυπήθηκε το Πολυτεχνείο. Οι διαδηλώσεις συνεχίστηκαν και το Σάββατο, παρότι είχε ήδη κηρυχτεί στρατιωτικός νόμος, καθώς και την Κυριακή. Ο ακριβής αριθμός των νεκρών δεν εξακριβώθηκε ποτέ. Ηταν πολλές δεκάδες, αν όχι εκατοντάδες κατ' άλλους.

Το Πολυτεχνείο έπαιξε το ρόλο του, η εξέγερση από μόνη της δε θα μπορούσε να οδηγήσει στην ανατροπή της χούντας, το ζήτημα ήταν να δημιουργηθεί ένα ορμητήριο. Ας μην ξεχνάμε ότι στις 16/11 καταλήφθηκε η πολυτεχνική σχολή στη Θεσσαλονίκη, στην Πάτρα κατάληψη του κεντρικού κτιρίου του Πανεπιστημίου, στα Γιάννενα κ.λπ.

Από το Πολυτεχνείο αρχίζει η αντίστροφη μέτρηση για τη χούντα. Παρά τα μέτρα της τρομοκρατίας που πήρε με συλλήψεις, βασανισμούς ακόμη και δολοφονίες, δεν μπόρεσε να ρίξει το ηθικό του λαού.

Είναι χαρακτηριστικό ότι έχουμε εκδηλώσεις μετά το Πολυτεχνείο, διαδηλώσεις μικρές ή μεγάλες όπως η συγκέντρωση, διαδήλωση των εργαζομένων ιδιαίτερα των οικοδόμων στην πλατεία Δημαρχείου, όπου η αστυνομία τη χτύπησε, τραυματίζοντας και συλλαμβάνοντας πολλούς.

-- Από πλευράς υποκειμενικού παράγοντα η εξέγερση αποτέλεσε τι, κατά τη γνώμη σας; Και ποιες ήταν οι αντικειμενικές συνθήκες;

-- Αποτέλεσε ορόσημο της λαϊκής πάλης. Ο αγώνας αυτός συνέδεσε την πάλη για την ανατροπή της ξενοκίνητης χούντας με στόχους και συνθήματα αντιιμπεριαλιστικά και αντιαμερικανικά, την αποδέσμευση από το ΝΑΤΟ, το διώξιμο των ξένων βάσεων, την κατάκτηση εθνικής ανεξαρτησίας και λαϊκής κυριαρχίας. Οταν ξέσπασαν τα γεγονότα το καθεστώς περνούσε ήδη βαθιά κρίση. Η επιβολή διά των όπλων σήμαινε εξαρχής ότι όχι μόνο δεν είχε μεγάλο λαϊκό έρεισμα, αλλά από την πρώτη στιγμή άρχισε να οργανώνεται η αντιδικτατορική πάλη. Βεβαίως, η ίδια η χούντα κατανοούσε ότι η βαθιά κρίση στην οποία περιέπεσε σάρωνε το έτσι και αλλιώς σαθρό της υπόβαθρο, γι' αυτό και προχώρησε στα λεγόμενα μέτρα φιλελευθεροποίησης. Ηταν μια προσπάθεια αντιμετώπισης των οξυμένων λαϊκών διαθέσεων ενάντια στη δικτατορία. Μάταια, όμως. Από το 1972 και μετά οι κινητοποιήσεις μεγάλων τμημάτων της εργατικής τάξης και της αγροτιάς, των φοιτητών και σπουδαστών, αφενός υπέσκαπταν τα σαθρά της βάθρα, αφετέρου φανέρωναν συνθήκες ανόδου της πάλης του λαϊκού κινήματος που δε θα μπορούσαν να αντιμετωπιστούν παρά με τη χουντική βία. Ταυτόχρονα, την κατάσταση όξυνε και η οικονομική κρίση που επέδρασε στην παραπέρα αποσταθεροποίηση της χούντας.

Ν.Β