Χειρότερα και από το 1929...

Ζούμε την μεγαλύτερη κρίση όλων των εποχών. Ο μοναδικός χαρακτήρας της δεν απορρέει μόνον από την παγκοσμιοποίηση των οικονομιών και τα πρωτοφανή επίπεδα χρεών που υπερβαίνουν κατά πολύ τα αντίστοιχα της Μεγάλης Ύφεσης του μεσοπολέμου.

Αυτό που ξεκίνησε σαν χρηματοπιστωτική κρίση το 2008 και διευρύνθηκε ήδη σε δημοσιονομική, συμπλέει πλέον με μία χρόνια οικολογική κρίση. Η οποία, είτε εμφανίζεται σαν δραματική κλιματική αλλαγή και εξάντληση φυσικών πόρων είτε σαν δημογραφική έκρηξη, μετανάστευση και διατροφική κρίση, συμπλέκεται τελικά αξεδιάλυτα με την οικονομική κρίση απαιτώντας ενιαία και συνδυασμένη αντιμετώπιση.

 
Για τη βαρύτητα της διττής χρηματοπιστωτικής και δημοσιονομικής κρίσης μερικά νούμερα μιλάνε μόνα τους :

1. Το μέγεθος της χρηματοπιστωτικής φούσκας βγάζει μάτι : μπροστά σε μία παγκόσμια πραγματική οικονομία 50 τρις δολ περίπου, οι αγορές ακινήτων τιμολογούνται σε 75 τρις, οι αγορές μετοχών και ομολόγων φθάνουν τα 125 τρις, ενώ οι αγορές παραγώγων πενταπλασιάστηκαν τη τελευταία 5ετία φθάνοντας σήμερα τα 500 τρις περίπου. Αυτό σημαίνει πως, 2 χρόνια μέσα στη κρίση, η χρηματική οικονομία παραμένει 14 φορές μεγαλύτερη από την πραγματική ! Σημειωτέον, πως για τον γενικό συστημικό κίνδυνο που συνιστά η εξωχρηματιστηριακή αγορά παραγώγων (δηλαδή η αγορά στοιχημάτων) έχει προσφάτως προειδοποιήσει τόσο η ΕΚΤ όσο και η Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών.

2.  Η υπερβολή και η διαχρονική αναποτελεσματικότητα της πιστωτικής επέκτασης αποδεικνύεται από το γεγονός ότι ενώ τη δεκαετία του ’50 χρειάζονταν στις ΗΠΑ δάνεια 1,3 δολ για ν’ αυξηθεί το ΑΕΠ κατά 1 δολ, τη δεκαετία του ’90 απαιτούνταν δάνεια 3,2 δολ και τη τελευταία δεκαετία 5,4 δολ αντίστοιχα για τη παραγωγή 1 δολ ΑΕΠ. Αυτός είναι ο λόγος που η απλή εκτύπωση χρήματος και ο συνεχής δανεισμός δεν προσφέρουν λύση στο αναπτυξιακό πρόβλημα, όπως είναι η αιτία που η πιστωτική στασιμότητα προδιαθέτει για περαιτέρω οικονομική ύφεση.

3.  Το 1929 ο λόγος δημοσίου και ιδιωτικού χρέους στις ΗΠΑ ήταν 260% του ΑΕΠ. Σήμερα έχει φθάσει 340%. Και δεν είναι η μόνη χώρα. Πάνω από τα επίπεδα του 1929 είναι οι Γερμανία (275%), Ιταλία και Γαλλία (300%), Ελβετία (315%), Ισπανία και Ν. Κορέα (340% όσο δηλαδή οι ΗΠΑ), ενώ στη κορυφή της πυραμίδας είναι η Ιαπωνία με 460% και η Βρετανία με 470% ! Για λόγους σύγκρισης να πούμε πως η Ελλάδα βρίσκεται στο 250% περίπου. Μας κάνει, άραγε, εντύπωση που κανείς δεν βάζει σήμερα το χέρι στην τσέπη να δανείσει με όρους ευνοϊκούς τη μικρή Ελλαδίτσα ;

4.  Σήμερα ο κόσμος χρωστά στις τράπεζες 32 τρις δολ από τα οποία τα 17 τρις αφορούν την Ευρώπη. Ειδικότερα, οι 5 αδύναμες χώρες της ευρωπαϊκής περιφέρειας (Ελλάδα, Ισπανία, Ιρλανδία, Πορτογαλία, Ιταλία) χρωστάνε μόνο στις γαλλικές και γερμανικές τράπεζες 1,6 τρις εκ των οποίων τα 119 δις αφορούν την Ελλάδα. Πρόκειται για τεράστια έκθεση των τραπεζών που αποδεικνύει ότι το ελληνικό πρόβλημα και ο κίνδυνος διάχυσής του στις γειτονικές οικονομίες αποτελούν πλέον ευρωπαϊκό και διεθνές πρόβλημα.

Όσον αφορά τώρα τη κρισιμότητα της οικολογικής κρίσης αξίζει να υπενθυμίσουμε τα εξής :

1.  Η έκθεση Στερν (2006) μιλούσε για περιβαλλοντική κρίση αντίστοιχης έκτασης με την κρίση του 1929. Νεώτερα, δε, στοιχεία δείχνουν πως έχουμε λιγότερο από 8 έτη περιθώριο για να θέσουμε σε εφαρμογή τις ριζικές αλλαγές πολιτικής που απαιτούνται για να μην αυξηθεί η πλανητική θερμοκρασία πάνω από το καταστροφικό όριο των 2 βαθμών Κελσίου τον τρέχοντα αιώνα. Ήδη, η σύνοδος της Κοπεγχάγης απέβη άκαρπη και ορισμένοι πιστεύουν πως χάσαμε τη τελευταία ευκαιρία να προλάβουμε το κακό.

2.  Στο μεταξύ, οι εκλύσεις διοξειδίου του άνθρακα αυξάνονται τη τελευταία δεκαετία 3% ετησίως. Συνολικά οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα έχουν αυξηθεί κατά 41% από το 1990 έως σήμερα και το 2009 ανεκόπη προσωρινά ο ρυθμός αυτός λόγω ύφεσης.

3.  Τέλος, άλλες μελέτες δείχνουν (α) πως ακόμα κι αν οι εκπομπές Αερίων Θερμοκηπίου μηδενιστούν, η παγκόσμια θέρμανση θα πάρει μερικές εκατοντάδες χρόνια για να αναστραφεί, (β) εάν μέχρι το 2020 δεν μειώσουμε τις εκπομπές ΑΘ κατά 30% συγκριτικά με τα επίπεδα του 1990 και οι αναδυόμενες χώρες δεν αντιστρέψουν την καμπύλη των εκπομπών τους, τότε η μέση παγκόσμια θερμοκρασία θα ξεπεράσει τους 3 βαθμούς Κελσίου, (γ) πως εάν συνεχισθούν οι σημερινές εκπομπές αερίων CO2 η παγκόσμια θερμοκρασία ενδέχεται να αυξηθεί έως και 4 βαθμούς Κελσίου έως τα μέσα του αιώνα φθάνοντας τους 6 βαθμούς Κελσίου στο τέλος του.

Από τα παραπάνω συνάγεται πως η σημερινή κρίση είναι σαφώς σοβαρότερη της μεγάλης κρίσης του 1929 και πως ακόμη και εάν αποφύγουμε το εφιαλτικό σενάριο των 4-6 β.Κ., η ανθρωπότητα θα αντιμετωπίσει κατά τόπους σοβαρό πρόβλημα επιβίωσης. Μία γεύση ήδη πήραμε με την εκτίναξη των πετρελαϊκών τιμών στα 147 δολ το 2008 και τη διατροφική κρίση που έπληξε παγκοσμίως 25 περίπου χώρες. Βεβαίως, με την οικονομική ύφεση οι πετρελαϊκές τιμές έπεσαν στα 35 δολ, αλλά στο πρώτο ίχνος ανάκαμψης και με σταθερή την ανάπτυξη των αναδυομένων χωρών το πετρέλαιο εύκολα αναρριχήθηκε στα 80 δολ και πολλοί προβλέπουν να ξεπεράσει σύντομα τα 100 δολ εκτιμώντας πως η συνέχιση των πολιτικών εκτύπωσης χρήματος θα οδηγήσει σε νέα άνοδο τις τιμές των πραγματικών περιουσιακών στοιχείων και ιδιαίτερα του μαύρου χρυσού τα κοιτάσματα του οποίου τείνουν να εξαντληθούν.

Προσωπική μου γνώμη είναι πως οι πολιτικές αυτές της χρηματικής επέκτασης έχουν εξαντλήσει τα οριά τους και δεν είναι πια αποτελεσματικές με συνέπεια να υποχωρήσουν προσεχώς μπροστά στο αποπληθωριστικό βάρος της πυραμίδας των χρεών που έχει αρχίσει να καταρρέει παγκοσμίως.

Η περίπτωση της Ελλάδας είναι ενδεικτική του τι έρχεται. Η απροθυμία των βορειοευρωπαίων να μας στηρίξουν σχετίζεται όχι με το ελάχιστο ειδικό βάρος της Ελλάδας, αλλά με την εκτίμηση για την επιδείνωση των πιστωτικών συνθηκών στη παγκόσμια οικονομία και για το τσουνάμι των επερχόμενων κρατικών και εταιρικών χρεοκοπιών. Αν η Ελλάδα είναι χαμένη περίπτωση και μετά από αυτήν ακολουθούν χειρότερα (Πορτογαλία, Ισπανία, Βρετανία, ΗΠΑ) τότε η πυρκαγιά δεν ελέγχεται και ο σώζων εαυτόν σωθείτω. Μακάρι να πέφτω έξω.