Διαλεκτική του "όχι"

  Αναδημοσίευση από το  Lenin Reloaded

 

Όταν ήμουν μικρότερος, στο στίβο μού άρεσε να βλέπω πάντοτε το δρόμο αντοχής --τα 5000 και τα 10000 μέτρα-- και όχι τους αγώνες ταχύτητας. Τα 100 τέλειωναν πριν προλάβεις να καταλάβεις τι έγινε και όλα προαποφασιζόντουσαν ήδη από την εκκίνηση, με τον τερματισμό να είναι ένας στρόβιλος από κορμιά που μόνο το φότο φίνις μπορούσε να ξεχωρίσει και να κατατάξει. Στο δρόμο αντοχής, όμως, απλώνονταν τα σώματα στο χώρο, και μαζί τους, οι αντιφάσεις: η αγαπημένη μου στιγμή ήταν όταν κάποιος αποσπαζόταν τόσο πολύ από τους υπόλοιπους που η κάμερα τον έπιανε να κυνηγάει τον τελευταίο, τον οποίο κόντευε να ξεπεράσει ένα ολόκληρο γύρο, 400 μέτρα δηλαδή. Για λίγα δευτερόλεπτα, ο πρώτος και ο τελευταίος συμβάδιζαν, φαινόντουσαν να παλεύουν μεταξύ τους σε μια πάλη που δεν ήταν πάλη, που δεν είχε πια κανένα στοιχείο ανταγωνισμού, μιας και δεν υπήρχε τρόπος ο τελευταίος, ακόμα και αν κατάφερνε να πάρει κεφάλι, να νικήσει τον πρώτο, όντας ήδη ο τελευταίος και τρέχοντας απλώς για να μείνει στην κούρσα.

 

Κάπως έτσι έχουν τα πράγματα όταν τυχαίνει να συμβαδίσουν για λίγο το αστικό "όχι" και το εργατικό "όχι", πράγμα ιστορικά όχι και τόσο σπάνιο, ίσως όχι λιγότερο σπάνιο από αυτή τη σκηνή στα 5000 ή τα 10000 μέτρα στίβου. Από κάθε πρακτική άποψη φαίνονται να συμβαδίζουν, να βρίσκονται στο ίδιο επίπεδο, να εναρμονίζονται. Όμως στην πραγματικότητα έρχονται από αλλού και πηγαίνουν αλλού, και η ταύτισή τους, που την επιτρέπει βέβαια ο μονολεκτικός χαρακτήρας της άρνησης, το στένεμα των περιστάσεων και το στένεμα των σημασιών που εξαφανίζει για λίγο την χαώδη πραγματική απόσταση μεταξύ δύο, είναι παραπλανητική και ψευδής.

 

Αρνήσεις υπάρχουν πολλές γιατί η πολλαπλότητα, η μη συμφωνία, είναι ήδη μέρος της άρνησης, της κάθε άρνησης· κατάφαση μόνο μία, γιατί η ουσία της κατάφασης είναι το Ένα και η ενότητα. Η ενοποίηση των αρνήσεων, η διάθεση να εξαλειφθεί η γραμμή διάκρισης ανάμεσά τους, είναι ήδη νόθευσή τους απ' την κατάφαση, μετατροπή τους σε ψευδο-αρνήσεις: η σύμπτωση του "όχι" δύο μερών μετατρέπεται σε συναίνεση, σε εκ του κοινού "ναι" του κάθε μέρους προς το άλλο. Όμως στην πραγματικότητα, ανάμεσα στα δύο μέρη υπάρχει ακόμη ένα "όχι", που δεν απευθύνεται σε τρίτο και που απλώς δεν έχει βρει ακόμα τον χώρο και τον χρόνο να ξεδιπλωθεί. Το δεύτερο αυτό "όχι" έχει ήδη πάντα ειπωθεί από το ισχυρότερο στο ασθενέστερο μέρος και αποτελεί ήδη τον πυρήνα του "όχι" προς τρίτους. Ή αλλιώς, το "όχι" προς τρίτους έχει, για το ισχυρότερο μέρος, ήδη ως προϋπόθεση το "όχι" προς το ασθενέστερο μέρος που φαίνεται να συναινεί σ' αυτό το "όχι". Χωρίς αυτό το προϋπάρχον και σιωπηλό για λίγο όχι, η απάντηση προς τρίτους δεν θα μπορούσε καν να είναι "όχι": λιγότερο κρυπτογραφημένα, μόνο μια αστική τάξη που νιώθει ότι μπορεί να εξασφαλίσει όσα χρειάζεται για να συνεχίσει να ασκεί την κυριαρχία της στους δικούς της εκμεταλλευμένους έχει την πολυτέλεια να απευθύνει το "όχι" σε μια άλλη αστική τάξη· συχνά --όπως στην περίπτωση του μεταξικού "όχι"-- αυτό συμβαίνει επειδή η αστική τάξη που λέει "όχι" σε μια άλλη αστική τάξη έχει ήδη πει "ναι" σε μια τρίτη αστική τάξη. Όλες όμως οι αστικές τάξεις, αυτή που λέει το "όχι", αυτή που το εισπράτει, και αυτή που αποτελεί την προϋπόθεσή του, λένε "όχι" στις δικές τους εργατικές τάξεις και ταυτόχρονα, στις εργατικές τάξεις των άλλων. 

 

Η υστέρηση και η αδυναμία της εργατικής τάξης, συνεπώς, εμφανίζεται με τη μορφή της αδυναμίας της να κάνει το ίδιο: λέγοντας και αυτή "όχι" στην ξένη αστική τάξη δεν έχει φτάσει ακόμη ούτε να λέει το ίδιο "όχι" στη δική της, ούτε βέβαια σ' αυτή που αποτελεί την προϋπόθεση του αστικού "όχι" στη χώρα της· και βρίσκεται ακόμα πολύ μακριά απ' το να φανταστεί καν τον εαυτό της να λέει "ναι" σε οποιαδήποτε άλλη εργατική τάξη. Γιατί η εργατική τάξη δεν σηκώνει το τηλέφωνο ούτε μπαίνει σε αεροπλάνα για να καταλήξει σε συμφωνίες με άλλες εργατικές τάξεις παρά μόνο όταν μια εργατική τάξη κάπου στον κόσμο έχει η ίδια καταλάβει την κρατική εξουσία. Το δικό της "όχι", κατά συνέπεια, "εκπροσωπείται" από το αστικό, που σημαίνει επίσης ότι υπαγάγεται σ' αυτό και ενσωματώνεται σ' αυτό, επειδή δεν μπορεί να εκπροσωπήσει τον εαυτό του, ως όχι για τον εαυτό του, προς τρίτους. Ούτε και θα το καταφέρει μέχρις ότου καταφέρει επίσης να πει "όχι" στη δική της αστική τάξη, χωρίς επίσης να λέει "ναι" με τον τρόπο αυτό σε μια άλλη αστική τάξη και στα δικά της συμφέροντα.

 

Η αξία που έχει λοιπόν η παραπλανητική και ψευδής σύμπτωση --η συναίνεση-- του αστικού και του εργατικού "όχι" δεν είναι άλλη από το απλό γεγονός ότι στις στιγμές αυτές που ανακύπτει μια τέτοια συναίνεση, η εργατική τάξη μαθαίνει να λέει "όχι", αποκτά τη γλυκειά εμπειρία της άρνησης. 

 

Ο κίνδυνός της είναι να πιστέψει η εργατική τάξη πως τούτο το "όχι" αρκεί και πως το δικό της "όχι", το όχι που θα πει ως τάξη καθαυτή και τάξη για τον εαυτό της, μπορεί να έλθει τόσο ανώδυνα και εύκολα όπως το όχι στο οποίο οι αφέντες της συναινούν. Σ' αυτή την ψευδαίσθηση, η εργατική τάξη πρέπει να λέει πάντα ένα δεύτερο, άμεσο "όχι", και λέγοντάς το, να αρχίζει να ξετυλίγει το αφήγημα γύρω απ' το δικό της και το αστικό όχι: που σημαίνει, να εξηγεί στον εαυτό της από πού έρχεται και πού θέλει να πάει το δικό της όχι, σε αντίθεση με το αστικό. Μόνο έτσι μπορεί η τάξη αυτή να αρχίσει να καταφάσκει ως προς τον εαυτό της, και άρα ως προς τη δυνατότητα να πει κάποτε ένα "όχι" που θα είναι δικό της και δεν θα μπορεί να υπαχθεί στα "όχι" ή στα "ναι" καμίας αστικής τάξης, "δικής της" ή "ξένης."