ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ - Ανοδος και τριγμοί

Γέννηση, ανάπτυξη και ανατροπή είναι η γραμμή που ακολουθούν όλοι οι γνωστοί ταξικοί κοινωνικοί σχηματισμοί έως σήμερα. `Η, για να θέσουμε το θέμα στη διαλεκτική του διάσταση, η γέννηση και η ανάπτυξη ενός κοινωνικού σχηματισμού εμπεριέχουν, στο εσωτερικό τους, τις δυνάμεις εκείνες, οι οποίες λειτουργούν ως άρνηση και αντίθεση στην ίδια την εξελικτική του δυναμική. Η πάλη των αντιθέτων θα οδηγήσει κάποια στιγμή, είτε στην καταστροφή και των δύο αντιτιθέμενων και αλληλοσυγκρουόμενων πόλων, είτε στη δημιουργία μιας νέας ανώτερης κοινωνικής οντότητας.

Η σημερινή Ευρωπαϊκή Ενωση πρωτοεμφανίστηκε στο προσκήνιο το 1956 ως «Ενωση χάλυβα και άνθρακα», η οποία το 1957 μετεξελίχθηκε σε Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ) με τη Συνθήκη της Ρώμης, ενώ το 1992 πήρε τη σημερινή της μορφή. Η δημιουργία μιας περιφερειακής ένωσης καπιταλιστικών χωρών, μέσα στην οποία αναπτύσσονται οι οικονομικές συναλλαγές, ήταν ασφαλώς το αποτέλεσμα της ίδιας της ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων, της εκβάθυνσης του καταμερισμού της εργασίας και της επιταχυνόμενης συσσώρευσης του κεφαλαίου. Ηταν, με άλλα λόγια, προσπάθεια προσαρμογής του κεφαλαίου στα νέα δεδομένα που επέβαλαν οι επιταχυνόμενες αλλαγές της παραγωγικής βάσης του συστήματος.

Υπήρχαν επομένως οικονομικοί λόγοι, που εξώθησαν τα καπιταλιστικά κράτη της τότε Δυτικής Ευρώπης να προωθήσουν τη μεταξύ τους συνεργασία. Δίπλα όμως στους οικονομικούς λόγους, θα πρέπει να προσθέσουμε και τους πολιτικούς. Η πρώτη απόπειρα οικονομικής συνεργασίας του δυτικοευρωπαϊκού κεφαλαίου γίνεται 7 χρόνια μετά την ίδρυση του ΝΑΤΟ (ιστορικά η ιδέα είχε πέσει από πριν το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο) και ήταν η δεύτερη - οικονομική αυτή τη φορά - επιθετική απάντηση προς τις ευρωπαϊκές σοσιαλιστικές χώρες. Ας μην ξεχνάμε, ότι, μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, η Ευρώπη υπήρξε το κυριότερο μέτωπο αναμέτρησης του σοσιαλιστικού συστήματος με τον διεθνή καπιταλισμό. Εκ των πραγμάτων, η δημιουργία της περιφερειακής οικονομικής ένωσης στη Δ. Ευρώπη πραγματοποιήθηκε πάνω σε αντισοσιαλιστική, αντικομμουνιστική βάση, με δύο βασικές επιδιώξεις:

Α) Να θωρακίσει στο εσωτερικό των χωρών το αστικό σύστημα εξουσίας, σε μια περίοδο, κατά την οποία, η ύπαρξη του σοσιαλισμού τροφοδοτούσε το εργατικό κίνημα στον καπιταλισμό με δυναμική και ταξική προοπτική το σοσιαλισμό σε πολλές χώρες της Δ. Ευρώπης.

Β) η φανερή ή συγκαλυμμένη υπονόμευση των σοσιαλιστικών χωρών, κάτι που αποδεικνύεται από όλη την πορεία των χωρών αυτών στα χρόνια της αναγκαστικής τους συνύπαρξης με τις σοσιαλιστικές χώρες.

Αν το ΝΑΤΟ αποτέλεσε τον πολεμικό βραχίονα του δυτικού ιμπεριαλισμού στην πάλη που διεξήγαγε ο τελευταίος με το σοσιαλισμό, η ΕΟΚ υπήρξε ο οικονομικός βραχίονας των κεφαλαιοκρατών, στη διάρκεια του ακήρυχτου αυτού πολέμου.

Μετά τις ανατροπές των σοσιαλιστικών καθεστώτων

 

Οι ανατροπές των σοσιαλιστικών χωρών έγιναν δεκτές με ενθουσιασμό από τις ηγετικές δυνάμεις του δυτικοευρωπαϊκού κεφαλαίου, οι οποίες, με το ταξικό κριτήριο που τις χαρακτηρίζει, διείδαν αμέσως τις μεγάλες ευκαιρίες που δημιουργούνταν για την ανάπτυξη και επέκτασή τους στις νέες και πολλά υποσχόμενες αγορές της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης. Η επαναχάραξη των συνόρων και το ξαναμοίρασμα των αγορών, με οικονομικά ή και πολεμικά μέσα, είχαν τεθεί στην ημερήσια διάταξη. Η κατάκτηση των νέων αυτών αγορών δημιούργησε, εκ των πραγμάτων, συνθήκες οξύτατου ανταγωνισμού του δυτικοευρωπαϊκού με το αμερικανικό κεφάλαιο, που διεκδικούσε για δικό του λογαριασμό την κατοχή των νέων αγορών, αλλά είχε από την εποχή εκείνη κατακτητικές βλέψεις προς τις χώρες της κεντρικής Ασίας, οι οποίες διέθεταν και διαθέτουν τεράστια ενεργειακά αποθέματα (πετρέλαιο, φυσικό αέριο).

Οι ιμπεριαλιστικοί ανταγωνισμοί, οι οποίοι την περίοδο ύπαρξης της Σοβιετικής Ενωσης δεν μπορούσαν να εκδηλωθούν με πολεμικά μέσα, από τις αρχές της δεκαετίας του '90 εκδηλώνονται με τα πιο βίαια, επιθετικά και αρπακτικά τους χαρακτηριστικά.

Την ίδια περίοδο, τέλος, ξεκινάει η ορμητική επίθεση του διεθνούς κεφαλαίου κατά των εργατικών και λαϊκών κατακτήσεων. Αυτό ήταν μια επιπλέον ένδειξη ότι την πτώση των σοσιαλιστικών χωρών δεν τη διαδέχτηκε μια περίοδος «οικουμενικής δημοκρατίας», αλλά αντίθετα η νέα αυτή περίοδος εμφάνισε ανάγλυφα την όξυνση της βασικής στον καπιταλισμό αντίθεσης κεφαλαίου - εργασίας, αλλά και των ενδοϊμπεριαλιστικών αντιθέσεων και ανταγωνισμών. Αποτέλεσμα ήταν να δημιουργηθεί ένα επικίνδυνο και εκρηκτικό μείγμα ισορροπίας στις σχέσεις μεταξύ των μεγάλων ιμπεριαλιστικών δυνάμεων της εποχής μας.

Εκείνη ακριβώς την εποχή, υπογράφεται και η Συνθήκη του Μάαστριχτ ως επιστέγασμα των προσπαθειών οικοδόμησης της Ενιαίας Ευρωπαϊκής Αγοράς που ξεκίνησε από το 1985. Αυτή η Συνθήκη μπορεί να χαρακτηριστεί και ως η επιθετική απάντηση του ευρωπαϊκού κεφαλαίου στο νέο διεθνές περιβάλλον. Στις αρχές της δεκαετίας του '90, οι ιμπεριαλιστές έβλεπαν τον πλανήτη Γη ως μια τεράστια αγορά, την οποία φυσικά θα κατακτούσε ο πιο ισχυρός. Το ευρωπαϊκό κεφάλαιο, με τη σειρά του, μέσω της Συνθήκης, έθεσε δύο αλληλένδετους στόχους: Τη συντριβή του «εχθρού λαού» στο εσωτερικό και την εξάπλωση της κυριαρχίας του σε όλες τις αγορές της υφηλίου.

Το 1993 η ΕΕ είχε βγει από την οικονομική κρίση και τα χρόνια που ακολούθησαν έως το 2007 σημειώθηκε μια ήπια σχετικά ανάπτυξη για τις ισχυρότερες χώρες όπως η Γερμανία, η Γαλλία, ενώ εντυπωσιακότερη ήταν σε μικρότερες περιφερειακές χώρες, όπως η Ιρλανδία, η Ελλάδα και η Πορτογαλία (για μια σύντομη περίοδο). Η περίοδος της καπιταλιστικής ανόδου συνοδεύεται από μια βίαιη και συντονισμένη επίθεση κατά των λαϊκών κατακτήσεων, την έκρηξη της κερδοφορίας, την επιτάχυνση της συγκεντροποίησης του κεφαλαίου (εξαγορές, συγχωνεύσεις), την εντυπωσιακή άνοδο των χρηματιστηριακών δεικτών (ειδικά των περιφερειακών χωρών), τη μεγάλη άνοδο των τιμών των ακινήτων, τη διόγκωση του πλασματικού κεφαλαίου, η οποία συνοδεύτηκε από μια εντυπωσιακή έξαρση της κερδοσκοπίας βάση της οποίας αποτέλεσαν η χρηματοδότηση του κρατικού χρέους (ομολογιακοί τίτλοι), οι μετοχικοί τίτλοι, το ιδιωτικό χρέος και ένα ολόκληρο πολυδαίδαλο σύστημα μηχανισμών «αντιστάθμισης κινδύνων», τους οποίους εφηύραν οι εγκέφαλοι των χρηματιστηριακών παιγνίων.

Η δημιουργία του κοινού νομίσματος (ευρώ) το 2000 χαιρετίστηκε ως το επισφράγισμα και επιβεβαίωση της συνεργασίας μεταξύ των κεφαλαιοκρατικών χωρών της ΕΕ να προχωρήσουν στην οικοδόμηση μιας ενιαίας οικονομικά και πολιτικά Ευρώπης, αλλά και στοιχείο ανερχόμενης ισχύος του ευρωπαϊκού κεφαλαίου στις διεθνείς του σχέσεις. Εκ των πραγμάτων, το ευρώ, από την πρώτη στιγμή, λειτούργησε ως ανταγωνιστικό νόμισμα ως προς το δολάριο - το οποίο επιχείρησε να εκθρονίσει από τη θέση του παγκόσμιου αποθεματικού νομίσματος - αλλά και ως προς τα άλλα ισχυρά νομίσματα του πλανήτη. Ο νομισματικός πόλεμος πέρασε σε νέα φάση.

Από την άλλη, βέβαια, το ευρώ - όπως και κάθε άλλο νόμισμα - αποτελεί τη χρηματική έκφραση συγκεκριμένων παραγωγικών και ανταγωνιστικών ταξικών σχέσεων, και, στα πλαίσια του καπιταλισμού, δεν μπορεί παρά να αποτελεί έκφραση της υποταγής της εργασίας στο κεφάλαιο. Το ισχυρό νόμισμα προϋποθέτει ισχυρή παραγωγική βάση, η οποία όμως στον καπιταλισμό έχει εκμεταλλευτικά, ταξικά χαρακτηριστικά. Ολες οι προσπάθειες στον καπιταλισμό ανόδου της παραγωγικότητας της εργασίας κατατείνουν στην ενίσχυση του κεφαλαίου, στην ικανότητά του να αποσπά απόλυτη και σχετική υπεραξία. Και αυτή δεν μπορεί παρά να είναι η βάση ενός ισχυρού νομίσματος, όπως πολλοί πίστεψαν για ένα διάστημα ότι θα μπορούσε να είναι το ευρώ...

Οικονομική κρίση και τριγμοί

 

Την περίοδο της καπιταλιστικής ανάπτυξης τη διέκοψε βίαια η διεθνής οικονομική κρίση, η οποία ξεκίνησε το 2007 στις ΗΠΑ και εξαπλώθηκε, ως παλιρροϊκό κύμα σε όλο τον κόσμο. Η κρίση υπερσυσσωρευμένου κεφαλαίου συγκλόνισε συθέμελα όλο το ευρωενωσιακό οικοδόμημα, καθώς οδήγησε σε εκτίναξη της ανεργίας, σε υποχώρηση της οικονομικής δραστηριότητας, σε περιορισμό της κατανάλωσης και των επενδύσεων, ενώ δεκάδες χιλιάδες ήταν οι επιχειρήσεις, κυρίως μικρομεσαίες, που έβαλαν λουκέτο. Δύο χώρες της ΕΕ (Ουγγαρία, Λετονία) υπό το βάρος της κατάρρευσης προσφεύγουν στο ΔΝΤ, το οποίο επιβάλλει σκληρούς όρους λιτότητας.

Η κρίση χτύπησε με ιδιαίτερη σφοδρότητα και το ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα, λόγω αγορών κρατικού χρέους, τα χρηματιστήρια, αλλά και όλο το σύστημα των «παράγωγων χρηματοοικονομικών προϊόντων» που στηρίζονταν στην αχαλίνωτη κερδοσκοπία. Για τη διάσωσή τους, η ΕΕ και οι κυβερνήσεις των 27 χωρών - μελών κινητοποίησαν πρωτοφανούς έκτασης κρατικά κεφάλαια ύψους 4,13 τρισ. ευρώ! Παράλληλα, εντείνεται η επίθεση του ευρωπαϊκού κεφαλαίου σε βάρος των λαϊκών στρωμάτων, τα οποία, στις δυσμενείς γι' αυτά συνθήκες που δημιούργησε η κρίση, βρίσκονται μεταξύ σφύρας και άκμονος.

Και ενώ οι εκτιμήσεις των οικονομολόγων μιλούσαν για έξοδο από την κρίση το β' εξάμηνο του 2009, η οικονομική κρίση οξύνεται και βαθαίνει. Με τη μη δυνατότητα χωρών (όπως η Ελλάδα) να μπορούν να εξυπηρετήσουν, μέσω δανεισμού από τις κεφαλαιοκρατικές αγορές, το κρατικό τους χρέος. Αρχικά το πρόβλημα εμφανίστηκε με οξεία μορφή στην Ελλάδα και στην Ιρλανδία, για να ακολουθήσουν η Ισπανία και Πορτογαλία, ενώ στη συνέχεια, η μία μετά την άλλη, οι χώρες της ΕΕ εξαγγέλλουν σκληρά προγράμματα λιτότητας και νέες ανατροπές στις εργασιακές σχέσεις και τα συνταξιοδοτικά συστήματα. Τα συσσωρευμένα όμως προβλήματα, αλλά και οι φυγόκεντρες δυνάμεις, που αναπτύσσονται στο εσωτερικό της ΕΕ, δημιουργούν πλέον αμφιβολία και για την ίδια την ύπαρξη του ευρώ σε βάθος χρόνου. Θα επαληθευτούν οι προβλέψεις της διάλυσης της ΕΕ, τουλάχιστον στη σημερινή της μορφή, και η επαναφορά των εθνικών νομισμάτων; Τα γεγονότα θα δείξουν.

Για τις σημερινές εξελίξεις στην ΕΕ, έχουμε να κάνουμε δύο παρατηρήσεις:

Πρώτον. Οι τεράστιες δυσκολίες αποπληρωμής του χρέους δεν είναι παρά το αναγκαίο αποτέλεσμα του ρόλου που παίζει το καπιταλιστικό κράτος στη διαδικασία αναπαραγωγής του κοινωνικού κεφαλαίου. Αποδεικνύεται, δηλαδή, ότι το καπιταλιστικό μονοπώλιο - αυτό που αποκαλείται ιδιωτικός τομέας - δεν μπορεί να επιζήσει χωρίς τη στήριξη του καπιταλιστικού κράτους, χωρίς τις κρατικές συμβάσεις και προμήθειες, χωρίς τις επιδοτήσεις και επιχορηγήσεις, χωρίς τη βίαιη παρέμβαση του καπιταλιστικού κράτους στην αγορά εργασίας. Επίδραση ασκεί και η κινητοποίηση τεράστιων κρατικών κεφαλαίων για τη διάσωση του τραπεζικού συστήματος.

Δεύτερον. Οι αβεβαιότητες που εκφράζονται σήμερα για το μέλλον της Ευρωζώνης, της ΕΕ και του ευρώ, δεν οφείλονται ούτε στην καπιταλιστική κρίση, ούτε στα χρέη. Απλώς η οικονομική κρίση συνετέλεσε στο να έλθουν στην επιφάνεια οξύτατες αντιθέσεις, οι οποίες, την εποχή της οικονομικής ανόδου, σε ένα βαθμό συγκαλύπτονταν. Η ΕΕ δεν είναι η μεγάλη ευρωπαϊκή οικογένεια της αλληλεγγύης και της αλληλοβοήθειας. Η ΕΕ είναι πεδίο οξύτατων ανταγωνισμών μεταξύ των ξεχωριστών μονοπωλίων. Ανταγωνισμοί στους οποίους συμμετέχουν ενεργά τα καπιταλιστικά κράτη για λογαριασμό των δικών τους μονοπωλίων. Στην ανηλεή αυτή μάχη για τον έλεγχο των αγορών, των πρώτων υλών και των εδαφικών περιοχών, κάποιοι κερδίζουν και κάποιοι χάνουν. Και δεν υπάρχει η παραμικρή αμφιβολία σήμερα, 10 χρόνια μετά τη λειτουργία του ευρώ, ότι ο μεγάλος κερδισμένος είναι τα γερμανικά μονοπώλια, τα οποία επί χρόνια κατείχαν την πρώτη θέση στις εξαγωγικές επιδόσεις σε ολόκληρο τον κόσμο. Τον ζωτικό όμως χώρο που κέρδισε το γερμανικό κεφάλαιο, τον έχασε το γαλλικό, το ιταλικό, το ισπανικό κεφάλαιο. Ο νόμος της ανισόμετρης ανάπτυξης βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη. Και επιβεβαιώνεται ότι όσο ενοποιείται η ευρωπαϊκή αγορά, τόσο αυτή διχάζεται σε νικητές και ηττημένους κεφαλαιοκράτες.
Οι ανταγωνισμοί στη Ευρωζώνη και την ΕΕ οξύνονται στο έπακρο. Πού θα οδηγήσουν; Αν τα επόμενα χρόνια, γίνει η κηδεία του πτώματος της Ενωσης ή όχι, στην οποία συνυπάρχει η τάση φυγόκεντρων και κεντρομόλων δυνάμεων, δεν θα είναι παρά η τυπική πράξη της διάλυσης.

Θανάσης Κανιάρης