Διάφορες όψεις της «μεταφυσικής» όπως αυτή διασώζεται στον αιώνα μας(μέρος πρώτο)

Οι προβληματισμοί που θα αναπτυχθούν παρακάτω στο άρθρο, με απασχολούν εδώ και καιρό, απλά δυσκολευόμουν να βάλω τις σκέψεις μου σε μια σειρά έτσι ώστε να υπάρχει έστω και μια υποτυπώδης συνοχή στο τελικό αποτέλεσμα. Πρωτού προχωρήσω παραπέρα να ξεκαθαρίσω ότι η ανάλυση μου αφορά κυρίως τις "Δυτικές κοινωνίες" καθώς για τις μη Δυτικές κοινωνίες τα πράγματα είναι αρκετά διαφορετικά και χρήζουν μια εντελώς διαφορετικής οπτικής. Αυτό που επιδιώκω να πραγματευθώ, είναι η ψηλάφηση των μορφών που έχει πάρει η «μεταφυσική» στις μέρες μας, μέσα από τις οποίες επιβιώνει, και ίσως ενισχύεται στην αυγή του 21ου αιώνα.

Και με τον όρο «μεταφυσική», εννοώ την αντίσταση που δείχνει ο ανθρώπινος πολιτισμός σε αυτό που ο Μαξ Βεμπερ(αν δεν κάνω λάθος) ονόμασε «απομάγευση του κόσμου» εννοώντας χοντρικά την επικράτηση του «ορθού» λόγου, έναντι της θρησκείας και των πάσης φύσεως «ματζουνομαγειών» που χαρακτήριζαν τον «παραδοσιακό κόσμο». Η κυριαρχία του ορθού λόγου και ο αποδιωγμός της «μεταφυσικής» από την σφαίρα της καπιταλιστικής οικονομίας και της επιστήμης, είναι στην πραγματικότητα μια μακραίωνη διαδικασία, αλλά έκανε ιδιαίτερα αισθητή την παρουσία της με τις δυο φάσεις της βιομηχανικής επανάστασης και την επιστημονική επανάσταση, ενώ κατά τον Max Webber(και όχι μόνο) αποτέλεσε μια [αναγκαία] προϋπόθεση για την ανάπτυξη του σύγχρονου καπιταλισμού ή τουλάχιστον ένα αναπόσπαστο στοιχείο του Δυτικού καπιταλισμού.

Ζούμε σήμερα σε νεωτερικές –ή αν προτιμάτε μετανεωτερικές[ότι και αν σημαίνει αυτό]- κοινωνίες. Κοινωνίες που βασίζονται στην μαζική εκβιομηχάνιση, στην κυριαρχία της επιστήμης, της μηχανικής, και βεβαίως του καπιταλισμού. Κι όμως, μέσα σε αυτές τις κοινωνίες, ακόμα και τις πιο χαρακτηριστικές «Δυτικές» κοινωνίες, υπάρχει άπειρος χώρος για τη μεταφυσική, έστω και αν αυτή επιβιώνει σε μεγάλο βαθμό προσαρμοσμένη στην «εποχή μας». Και αυτό σημαίνει ότι η «μεταφυσική» της εποχής μας, αν και όχι ολότελα ξένη από τη «μεταφυσική» των αρχών του 19ου αιώνα, ή ακόμα και από τη μεταφυσική/ες της αρχαίας Ελλάδας, έχει αναπτύξει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και σε κανένα βαθμό δεν μπορεί να ιδωθεί κάτω από ένα κοινό πρίσμα.

Μια ας το πούμε χτυπητή διαφορά είναι ότι η μεταφυσική της μετανεωτερικής εποχής έρχεται σε πολλά διαφορετικά σχήματα και μορφές, υφές και εκφράσεις. Το επίσημο δόγμα –ας πούμε ο χριστιανισμός- δείχνει να χάνει έδαφος ή να συμβιβάζεται με άλλες «διακηρύξεις», που η «λατρεία» της μιάς δεν δείχνει κατ’ ανάγκη να αποκλείει τη λατρεία της άλλης. Με λίγα λόγια στην εποχή μας δεν μοιάζει παράδοξο να πιστεύεις στο χριστιανισμό και ταυτόχρονα να εξασκείς το πνεύμα σου με βάση τις μυστικιστικές δοξασίες ανατολίτικών θρησκειών η θρησκοφιλοσοφιών. Βέβαια και παλιότερα η μαγεία επιβίωνε ταυτόχρονα με το χριστιανισμό, αλλά το να ασκείς την «τέχνη» της μαγείας αποτελούσε ταμπού και συχνά οι μυστικιστές, οι μάγοι και οι μάγισσες, αντιμετώπιζαν το μένος της εκκλησίας και του όχλου, καίγονταν σε πυρές κλπ(έστω και αν πολλές φορές από πίσω τα κίνητρα ήταν περισσότερο πολιτικά και λιγότερο θρησκευτικά). Σήμερα, τουλάχιστον στο Δυτικό κόσμο, διαφορετικές μορφές ή μεικτές μορφές πίστης δεν τιμωρούνται(εξαιρέσεις βέβαια υπάρχουν), ή τουλάχιστον δεν τιμωρούνται στον ίδιο βαθμό και με ανάλογο τρόπο που τιμωρούνταν δια του εξαγνισμού μέσα στην πυρά κατά την περίοδο του μεσαίωνα. Συμπερασματικά, η κυριαρχία του ενός επισήμου μεταφυσικού δόγματος έχει υποχωρήσει, και έχουν αναδειχθεί στην θέση του πολλά εναλλακτικά, τα οποία δεν δείχνουν να είναι ιδιαιτέρως αλληλοσυγκρουώμενα αλλά λειτουργούν συμπληρωματικά το ενα προς το άλλο(έστω και αν δεν ξεκίνησαν ως τέτοια).

Άλλο διακριτό χαρακτηριστικό είναι ότι οι νεωτερικές και μετανεωτερικές μεταφυσικές δοξασίες έχουν σε μεγάλο βαθμό εμπορευματοποιηθεί, έχουν δηλαδή προσαρμοστεί και γίνει κομμάτι του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής. Όχι ότι παλιότερα δεν υπήρχε κερδοσκοπία στη βάση ας πούμε της θρησκείας(συγχωροχάρτια, τάματα, δωρεές κλπ), αλλά η θρησκεία δεν υπήρχε για να εξυπηρετεί εμπορευματικές σχέσεις. Υπήρχε αν θέλετε –σύμφωνα με την ρομαντική οπτική- για να καλύπτει τις πνευματικές ανάγκες των πιστών, ή – κατά την πολιτική οπτική- για να νομιμοποιεί και να διαιωνίζει την εκάστοτε μορφή εξουσίας(εκείνη ας πούμε που αντιστοιχούσε στην φεουδαρχική κοινωνία και παραγωγή). Η μεταφυσική στις μέρες μας μοιάζει ολοένα και περισσότερο με πακεταρισμένο προϊόν. Διήμερα σεμινάρια γιόγκα, πνευματικισμού, εναλλακτικής ιατρικής, αστρικών προβολών κλπ. Σαν ένα χόμπι που αφορά τον ελεύθερο χρόνο και το οικονομικό πλεόνασμα(μερικές φορές και το υστέρημα), όσων επιδίδονται στις διάφορες μορφές της «μεταφυσικής». Σήμερα περισσότερο η κυρίαρχη επιστήμη, και λιγότερο [αποτελεσματικά] η θρησκεία, είναι εκείνη που υπηρετεί αποφασιστικά και συστηματικά την καπιταλιστική πολιτική και την καπιταλιστική οικονομία.

Όχημα της «μεταφυσικής» της εποχής μας, γίνονται συχνά ακόμα και οι πιο «σοφιστικέ» κατακτήσεις της τεχνολογίας και του ορθού λόγου, δηλαδή έρχονται να του αντιταχθούν χρησιμοποιώντας τα ίδια του τα επιτεύγματα. Κάτι ανάλογο βέβαια, αλλά από την ανάποδη έγινε και με την τυπογραφία, αφού το πρώτο πράγμα που τυπώθηκε μαζικά από την εφεύρεση του μοναχού Γουτεμβέργιου ήταν η αγία γραφή, και όμως, η τυπογραφία κατέληξε να γίνει ο δούρειος ίππος της επιστημονικής επανάστασης του διαφωτισμού και του ορθού λόγου. Σήμερα, το internet, που θα ήταν αδύνατον να υπάρχει χωρίς την εξέλιξη της τεχνολογίας, της επιστήμης, και της πληροφορικής, αποτελεί το κύριο όργανο μετάδοσης των λογής λογής μεταφυσικών ιδεών(ίσως και των ιδεών γενικότερα).

Επίσης, αν και η μεταφυσική σε κάθε της μορφή δείχνει εδώ και πολλές δεκαετίες να έχει εκδιωχθεί από την δημόσια σφαίρα –χωρίς να σημαίνει ότι δεν υπάρχουν ακόμα και στις δυτικές χώρες ακόμα και σήμερα μικρότεροι ή μεγαλύτεροι «θρησκευτικοί πόλεμοι» κατά καιρούς- έχει ταυτόχρονα την ικανότητα να εισχωρεί στις προσωπικές αντιλήψεις και ζωές ακόμα και αυτών που θα περιμέναμε να είναι οι κυριότεροι πολέμιοι της. Δηλαδή δεν είναι διόλου ασυνήθιστο ένας μηχανικός, ή ένας μαθηματικός, παράλληλα με την αφοσίωση στον θετικισμό που απαιτείται για την εργασία του, να δηλώνει βουδιστής, σαιεντολόγος ή οτιδήποτε άλλο. Βέβαια αυτό ίσως είναι κάτι που έρχεται ως αντίδραση στην εναλλακτική του να κυριαρχείται όλη η ζωή ενός ανθρώπου από τον θετικισμό, κατ’ αναλογία με το επάγγελμα και την επιστήμη που ασκεί, κάτι σαν διάλειμμα ή παράθυρο στην «δικτατορία» του «ορθού λόγου» και της «θετικιστικής ορθοδοξίας».

Εδώ κάπου σταματάω[κάπως απότομα] για λόγους ανωτέρας βίας, θα ακολουθήσει σύντομα και το δεύτερο μέρος.

Λαγωνικάκης Φραγκίσκος(Poexania)

Το δεύτερο μέρος εδώ