Πλέον δεν μιλάμε για “εργασιακό μεσαίωνα” αλλά για εργασιακό μεσαίωνα

Απο τις Αμπελοσοφίες

Ας υποθέσουμε ότι μέσα στα χρόνια, η εργατική τάξη, είχε καταφέρει με σκληρούς αγώνες και αίμα να πλέξει ενα “πουλόβερ δικαιωμάτων”. Σήμερα, περισσότερο απο ποτέ, οι κυβερνήσεις των χωρών, εκτελώντας εντολές των αφεντικών τους τραβούν την κλωστή του “πουλόβερ” αυτού και δεν έχουν σκοπό να σταματήσουν μέχρι να το ξηλώσουν εντελώς, ή μέχρι να τους σταματήσουμε. Το που στοχεύουν το βλέπουμε καθαρά, όσοι δεν αδιαφορούν ή δεν εθελοτυφλούν δηλαδή, στοχεύουν κυριολεκτικά αιώνες πίσω!

Για να σας αποδείξω αυτόν τον ισχυρισμό μου, πρόκειται να ανασύρω μερικά παραδείγματα απο το σκιώδες πηγάδι της ιστορίας, με τα οποία θα φανούν οι ομοιότητες των νέων εργασιακών μέτρων με τις πρακτικές του μεσαίωνα και των πρώτων βιομηχανικών χρόνων.

Ζήτημα 1.1 Μαθητεία

Στις μεσαιωνικές συντεχνίες, που αποτελούσαν την βασική μορφή επαγγελματικής οργάνωσης στις πόλεις της δυτικής Ευρώπης  υπήρξε η εξής ιεράρχιση. Στην κορυφή της πυραμίδας βρισκόταν ο αρχι-μάστορας, ο οποίος είχε στην δούλεψη του εναν αριθμό απο μάστορες/κάλφες, και κάτω απο αυτούς, βρισκόταν οι  βοηθοί. Οι αρχι-μάστορες, είχαν το δικαίωμα να ανοίξουν μαγαζί, και οι κάλφες δούλευαν για αυτούς βάσει κάποιας καθορισμένης αμοιβής, οι ίδιοι οι κάλφες δεν είχαν δικαίωμα να ανοίξουν μαγαζί παρά μόνο εαν τους διδόταν ο βαθμός του μάστορα. Οι βοηθοί δε, στην ουσία δεν είχαν κανένα δικαίωμα, ούτε μισθό, απλά δούλευαν ως ασκούμενοι, για λογαριασμό του αρχιμάστορα, με την ελπίδα ότι θα καταφέρουν κάποια στιγμή και αυτοί να ανεβούν στην ιεραρχία(Ανδρονίκη Διαλέτη στο “Κοινωνική και Οικονομική Ιστορία της Ευρώπης, Θέματα Οικονομικής και Κοινωνικής Ιστορίας της Ευρώπης“, εκδόσεις ΕΑΠ, Πάτρα 2008, σελ. 49-52)


Ζήτημα 1.2 Παιδική εργασία

Τώρα θα κάνουμε ενα μεγάλο βήμα στο μέλλον, και απο τον μεσαίωνα θα εστιάσουμε στην διάρκεια της εκβιομηχάνισής (17ος-19ος αιώνας), μια διαδικασία, η οποία βασίστηκε στην απάνθρωπη εκμετάλλευση στα κάτεργα εργασίας, των ανδρών, των γυναικών, και των παιδιών. Η παιδική εργασία βέβαια δεν ήταν “φρούτο” της εκβιομηχάνισης, όμως παρόλο που προυπήρχε, ήταν πιο έντονη εκείνη την περίοδο λόγω της γενική εντατικοποίησης και συστηματοποίησης της εργασίας. Η παιδική εργασία ποτέ δεν εξαλείφθηκε βέβαια, απλά περιορίστηκε τα τελευταία χρόνια στις χώρες του τρίτου κόσμο(Ασία, Αφρική), και στις μέρες μας ο θεσμός πάει να αναβιώσει και στις ευρωπαικές χώρες.

Υπάρχουν στοιχεία, που δείχνουν ότι λειτουργούσαν σκλαβοπάζαρα παιδιών στις παραλιακές μεσαιωνικές πόλεις, αλλά και σε πόλεις όπως το Λονδίνο του 17ου-18ου αιώνα. Τα παιδιά συνήθως αμοιβόταν με το 30-40/100 του μισθού ενός άνδρα εργάτη, ενώ συχνά η μοναδική αμοιβή τους ήταν στέγαση και σίτιση απο τον εργοδότη(Μαρία Παπαθανασίου στο “Κοινωνική και Οικονομική Ιστορία της Ευρώπης, Θέματα Οικονομικής και Κοινωνικής Ιστορίας της Ευρώπης“, εκδόσεις ΕΑΠ, Πάτρα 2008, σελ. 149-151). Συνιθιζόταν να δουλεύουν πολλά απο αυτά στα ορυχεία, αφού προτιμόταν εξαιτίας του μικρού τους όγκου, που καθιστούσε ευκολότερη την πρόσβαση σε λαγούμια.

Σκλαβοπάζαρο Παιδιών

Στις μέρες μας, το ρόλο του σκλαβοπάζαρου παίζει το ίδιο το σχολείο, έτσι ώστε να μην χάνεται χρόνος, και ο κεφαλαιοκράτης να έχει στη διάθεση του το εργατικό δυναμικό, μαζικά, εκπαιδευμένο για τις ανάγκες του, όταν το χρειάζεται και όπως το χρειάζεται. Το σύστημα της μαθητείας λοιπόν που επεκτείνεται απο τα ΕΠΑΛ(επαγγελματικά λύκεια) και τα ΕΠΑΣ(επαγγελματικές σχολές) σε όλα τα λύκεια και τα γυμνάσια της χώρας, εξυπηρετεί ακριβώς αυτόν τον σκοπό.

Πείτε με συννωμοσιολόγο, όμως ποιός μας εγγυάται, ότι τώρα με τον Καλλικράτη, τα γυμνάσια και τα λύκεια κάθε περιφέρειας, δεν θα μετατραπούν σε θερμοκοιτήδες του κάθε παραρτήματος της Α ή της Β πολυεθνικής; Ότι δηλαδή, τα σχολεία, θα αναλαμβάνουν τον ρόλο να εκπαιδεύουν/εντάσουν τα παιδιά σε ενα συντεχνιακό σύστημα παραγωγής απο νεαρή κιόλας ηλικία. Κάτι τέτοιο βέβαια θα έχει διπλά ωφέλη για το κεφάλαιο. Αφενός θα του προσφέρει φτηνά εργατικά χέρια, και αφεταίρου, θα περνάει στις συνειδήσεις των νέων, ακόμα περισσότερο απο ότι πρίν που η διαδικασία αυτή άρχιζε να γίνεται ουσιαστικά στο πανεπιστήμιο, ότι η επαγγελματική τους σταδιοδρομία είναι ενας μονόδρομος γεμάτος μπάρες, τα κλειδιά των οποίων διαχειρίζεται ο επιχειρηματικός κόσμος. Γνώμη μου είναι, ότι οι επιχειρήσεις θα βάλουν πόδι στα σχολεία αρχικά χρησιμοποιώντας τον Δούρειο Ίππο της χορηγείας, δόλωμα, το οποίο τα σχολεία των περιφερειών, όντας αφημένα στη μοίρα τους, θα αρπάζουν ευχαρίστως.

Ο Θεσμός της μαθητείας όμως, δεν αφορά μονάχα τους ανίληκους, αφορά και τους ενίληκες. Θα γνωρίζετε βεβαίως τα περιβόητα προγράμματα “Stage”, στα οποία οι εργαζόμενοι δουλεύουν για μισθούς 400 ευρώ, μερικώς ανασφάλιστοι(αφού δεν κολλάνε ένσυμα και τους παρέχεται μόνο για το διάστημα εργασίας τους ιατροφαρμακευτική περίθαλψή), χωρίς να εδραιώνουν κανένα επαγγελματικό δικαίωμα. Στις μέρες μας, ο θεσμός αυτός επεκτείνεται καθώς σύμφωνα με το νέο εργασιακό νομοσχέδιο, η “δοκιμαστική περίοδος” ενός εργαζόμενου σε μια εταιρία αυξάνεται απο τους 2 στους 12 μήνες, ενώ συμπληρωματικά προβλέπεται:

• Η μείωση της αμοιβής των νέων εργαζομένων στο 70% του κατώτερου μισθού μέσω της «μαθητείας».
• Η μείωση της αμοιβής των νεοπροσλαμβανόμενων κάτω των 25 ετών στο 84% του κατώτερου μεροκάματου και μισθού.(http://www1.rizospastis.gr)

Ζήτημα 2 Πληρωμή με το κομμάτι

Κατά τον 16ο και 17ο αιώνα, ενα νέο σύστημα παραγωγής άρχισε να εμφανιζεται στην Ευρώπη, κυρίως στις χώρες Ολλανδία, Γαλλία, Ρηνανία, Βέλγιο και Αγγλία. Το σύστημα αυτό ονομάστηκε “putting Out System” ή στα ελληνικά “σύστημα ανάθεσης της παραγωγής“. Το σύστημα αυτό, ανάθεσης της παραγωγής, λειτούργησε ως μια πρώτης μορφής εκβιομηχάνιση, αφού συνόψιζε στοιχεία όπως:
- “Σπάσιμο” της παραγωγικής διαδικασίας σε μέρη και καταμερισμός ρόλων στους παραγωγούς.
- Ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής όχι στον άμεσο παραγωγό αλλά στον εργοδότη, ο οποίος τα παραχωρούσε στον παραγωγό προκειμένου αυτός να συμμετάσχει με την εργασία του στην παραγωγική διαδικασία.

- Σταδιακή προλεταριοποίηση, εφόσον ο παραγωγός δεν ήταν ούτε ανεξάρτητος μάστορας ούτε έμπορας, αλλά στην ουσία υπάλληλος του κατόχου των μέσων παραγωγής, έτσι δεν είχε κανένα λόγο ούτε στο πως θα παράγει, ούτε τι θα παράγει, ούτε στο πόσο θα αμοίβεται για την εργασία του.
Οι “εργάτες” πια, δούλευαν στο αγρόκτημα ή στο σπίτι τους(οικοτεχνία) για χάρη του εργοδότη, δημιουργώντας ενα δίκτυο παραγωγής, με μικρές εστίες, συντονισμένο προς μια συγκεκριμένη κατεύθυνση. Το σύστημα αυτό είχε μεγάλη αποτελεσματικότητα και γνώρισε μεγάλη απήχηση, υπολογίζεται ότι στην Αγγλία, στην περιοχή Forest of Arden μόνο το 3/100 των νοικοκυριών ασχολούταν με την οικοτεχνία κατά την περίοδο 1530-1569, ενώ μέχρι τα τέλη του 16ου αιώνα το ποσοστό αυτό ανήλθε στο 60/100.

Η πληρωμές στο σύστημα αυτό γινόταν με το κομμάτι, και η τιμή καθοριζόταν σχεδόν εξ ολοκλήρου απο τον παραγωγό. Για τα νοικοκυριά της εποχής εκείνης, αυτή συνήθως ήταν μια συμπληρωματική δραστηριότητα, σε περιόδους που οι αγροτικές δουλειές ήταν λιγοστές. Με αυτόν τον τρόπο, οι μεγαλέμποροι-ιδιοκτήτες μέσων παραγωγής, προσπέρασαν την εξάρτηση τους απο τις συντεχνίες, οι οποίες όντας οργανωμένες και συχνά συνασπισμένες, απαιτούσαν υψηλότερη τιμή για τα παραγώμενα αγαθά. Ο τρόπος ανάθεσης της παραγωγής δηλαδή, έριξε στην ουσία τα μεροκάματα, εισάγωντας στην παραγωγική διαδικασία ανειδίκευτους εργάτες, που ο καθ ένας απο αυτούς εξειδικευόταν σε μια μόνο φάση της παραγωγής και έτσι δεν ήταν απαραίτητη η εξιδείκευση.(Ανδρονίκη Διαλέτη στο “Κοινωνική και Οικονομική Ιστορία της Ευρώπης, Θέματα Οικονομικής και Κοινωνικής Ιστορίας της Ευρώπης“, εκδόσεις ΕΑΠ, Πάτρα 2008, σελ. 53-56)

Η παραγωγή με το κομμάτι, είναι ακόμα ενας θεσμός του “βάρβαρου παρελθοντος” ο οποίος αναβιώνει στις μέρες μας και είναι μέρος του οπλοστασίου της νεας τάξης. Αν οδηγηθούμε πρός κάτι αντίστοιχο, ο εργοδότης, θα καθορίζει την τιμή του κομματιού, και έτσι οι εργαζόμενοι, αν θέλουν να εξασφαλίσουν τα προς το ζειν, θα εργάζονται πυρετωδως για 5-10-15 ώρες. Ο εργοδότης με αυτόν τον τρόπο δεν πληρώνει ούτε καν υπερωρίες, αφού την παραπάνω ώρα που θα εργαστεί ο κάθε εργαζόμενος, ο ίδιος θα την ωφεληθεί άμεσα εφόσον θα αντιστοιχεί σε παραγώμενο προιόν. Η εργασία στο σπίτι, εφαρμόζεταο στις μέρες μας για εργασιακούς κλάδους που αντικείμενο της εργασίας τους είναι ο προγραμματισμός στον υπολογιστή(δημιουργία σελίδων στο ίντερνετ/ανάπτυξη εφαρμογών κλπ), οι πωλήσεις, τα διαδικτυακά καταστήματα κ.α.

Ζήτημα 3 Ματίες στο Μέλλον του παρελθόντος, τα πτωχοκομεία

Εργασία γυναικών σε πτωχοκομείο

Τα πτωχοκομεία, τα οποία άρχισαν να ιδρύονται κατά τον 16ο αιώνα, ήταν τόποι στους οποίους κατέληγαν(στην ουσία τους έχωναν με το ζόρι) οι φτωχοί, οι πόρνες οι “άπορες κορασσίδες” τα ορφανά οι άνεργοι και οι λογής λογής “περιθωριακοί” της εποχής. Στα μέρη αυτά, με το πρόσχημα της επανένταξης και της φιλανθρωπίας, οι “τρόφιμοι” εργαζόταν και ζούσαν κάτω απο άθλιες συνθήκες.

Στην πραγματικότητα τα πτωχοκομεία αποτέλεσαν ένα τρόπο να κουκουλωθεί το πρόβλημα των αδιεξόδων που προκαλούνταν απο τον οικονομικοπολιτικοκοινωνικό τρόπο οργάνωσης της τότε κοινωνίας. Συμπληρωματικά, βελτιωνόταν η “όψη” της πόλης, όταν όλοι οι άνεργοι, οι ζητιάνοι και οι παρακατιανοί βρισκόταν περιορισμένοι και κάτω απο έλεγχο(κάτι αντίστοιχο με αυτό που έγινε εδώ κατά την περίοδο των Ολυμπιακών Αγώνων). Οι ίδιοι οι σώκλειστοι των πτωχοκομείων, προτιμούσαν την ζωή στους δρόμους και την επαιτεία, από ότι τις άθλιες συνθήκες που επικρατούσαν μέσα σε αυτά τα κάτεργα, αυτός ήταν και ο λόγος που γινόταν συνεχώς αποδράσεις.(Κ. Γαγανάκης, “Κοινωνική και Οικονομική Ιστορία της Ευρώπης“, Εκδόσεις ΕΑΠ, Πάτρα 1999, σελ. 138-139)

Στις μέρες μας, συζήτηση για το άνοιγμα νέων “στρατοπέδων εργασίας” πήγε να ανοίξει πριν απο 1-2 χρόνια ο πρόεδρος του ΛΑΟΣ κ. Καρατζαφέρης. Απο τότε το θέμα έχει αποσιωπηθεί, όμως προσωπικά δεν το βρίσκω διόλου απίθανο να επανέλθει στο προσκήνιο τώρα που η ανεργία ολοένα και αυξάνεται.


Σίγουρα στα πλαίσια αυτού το σύντομου άθρου δεν εξαντλήθηκε ο διάλογος σχετικά με τον εργασιακό μεσαίωνα τον οποίο μας ετοιμάζουν, όμως ελπίζω ότι έθιξα μερικά καίρια ζητήματα και έδωσα τροφή για σκέψη. Θα χαρώ ιδιαιτέρως να συζητηθεί διεξόδικά το θέμα.