To έπος του Στάλινγκραντ (μέρος 1ο)

Την άνοιξη του 1942 τα γερμανικά στρατεύματα, τα οποία είχαν εισβάλει μαζικά και αιφνιδιαστικά στην ΕΣΣΔ το προηγούμενο καλοκαίρι, έχοντας αποτύχει να καταλάβουν τη Μόσχα, υποχρεώθηκαν να υποχωρήσουν αρκετά χιλιόμετρα από τις προωθημένες θέσεις που κατείχαν μετά την αρχική ορμητική τους έφοδο. Υπολογίζονταν ότι οι γερμανικές δυνάμεις δρούσαν πια σε ένα γιγαντιαίο μέτωπο για το οποίο οι δυνάμεις τους δεν επαρκούσαν για μια ενιαία προώθηση. Ως εκ τούτου η γερμανική διοίκηση ξεκίνησε να απεργάζεται σχέδια για την προώθηση ορισμένων σημείων του μετώπου με σκοπό την συντριβή του Κόκκινου Στρατού και την κατάληψη ολόκληρης της χώρας.

Κατά μια έρευνα της διοίκησης της Wehrmacht, από τις 162 γερμανικές μεραρχίες που απασχολούνταν στο Ανατολικό Μέτωπο, 8 ήταν μονάχα απόλυτα έτοιμες να διεξάγουν κάθε επιχείρηση, 47 ήταν ικανές να διεξάγουν περιορισμένες επιθετικές ενέργειες και οι υπόλοιπες είτε θα μπορούσαν να απασχοληθούν μόνο σε αμυντικά καθήκοντα είτε μερικώς σε αυτά. Παρόλα αυτά, ο ναζιστικός στρατός ήταν ένας ικανότατος αντίπαλος, άρτια εξοπλισμένος και με μεγάλη επιχειρησιακή εμπειρία.


Τα πετρέλαια του Καυκάσου

Μετά τη δυσάρεστη τροπή που έλαβε ο πόλεμος για τη Γερμανία το 1941, ο Χίτλερ συνειδητοποίησε ότι ελλόχευε ο σοβαρός κίνδυνος να παγιδευτεί σε έναν αγώνα φθοράς με την ΕΣΣΔ από τον οποίο νικητής θα αναδεικνύονταν εκείνος που διέθετε την ισχυρότερη βιομηχανική βάση και τις περισσότερες εφεδρείες. Τα βιομηχανικά κέντρα των Ουραλίων της ΕΣΣΔ ήταν γνωστό ότι ήταν δύσκολο να πληγούν και οι εφεδρείες της Σοβιετικής Ένωσης, αν και δυσκίνητες, ήταν σίγουρα τεράστιες αν όχι ανεξάντλητες. Ο Κόκκινος Στρατός είχε καταφέρει να περισώσει 1500 εργοστάσια τα οποία μεταφέρθηκαν εν ριπή οφθαλμού με όλους τους εργάτες και τον εξοπλισμό τους στα βάθη της χώρας. Αν και πανίσχυρος, ο σοβιετικός σοσιαλιστικός βιομηχανικός κολοσσός, είχε κι αυτός τα τρωτά του σημεία. H προμήθεια του απαιτούμενου πετρελαίου που χρειάζονταν προέρχονταν σχεδόν αποκλειστικά από τον Καύκασο όπου βρίσκονταν τα κοιτάσματα του Μαικόπ, του Γκρόζνυ και του Μπακού. Οι διαδρομές που χρησιμοποιούνταν για την μετακίνηση του πετρελαίου ήταν ιδιαίτερα περιορισμένες και ανέρχονταν σε τρεις: Τη σιδηροδρομική γραμμή του Ροστόβ, αυτή του Τιχόρσεκ - Στάλινγκραντ και την πλωτή λεωφόρο του Βόλγα, στην οποία χρησιμοποιούνταν φορτηγίδες.

Η ιδέα του γερμανικού επιτελείου ήταν να καταλάβει το Ροστόβ, το Μαικόπ και το Γκρόζνυ και να προωθήσει τις γερμανικές δυνάμεις έως τον Βόλγα όπου θα ανέκοπτε την υδάτινη αρτηρία. Εάν οι αντικειμενικοί στόχοι της Wehrmacht επιτυγχάνονταν η ΕΣΣΔ θα αποδυναμώνονταν και ο πόλεμος στην Ανατολή θα κρίνονταν αποφασιστικά. Το στρατηγικό σκεπτικό του επιτελείου μεταφράστηκε σε επιχειρησιακό σχέδιο στις 28/03/1942. 89 μεραρχίες Γερμανών, Ιταλών, Ρουμάνων και Ούγγρων θα εφορμούσαν στα τέλη Μαΐου από τις θέσεις τους στον ποταμό Ντόνετς με σκοπό την κατάληψη των πλούσιων κοιτασμάτων του Καυκάσου. Η επιχείρηση αυτή έφερε το κωδικό όνομα Blau. Ο Κόκκινος Στρατός στις πρώτες επιθετικές ενέργειες δεν αντιλήφθηκε την έκταση των γερμανικών σχεδίων. Ο στρατάρχης Τιμοσένκο, προετοιμάζοντας μια ανακατάληψη του Χαρκόβου με 640.000 άνδρες, προσέκρουσε στα τμήματα της 6ης Στρατιάς και της 1ης Στρατιάς Panzer με αποτέλεσμα την ολοκληρωτική ήττα. 29 μεραρχίες του Κόκκινου Στρατού αποσυντέθηκαν και πιάστηκαν περίπου 240.000 αιχμάλωτοι, οι οποίοι σύντομα θα γνώριζαν την φρίκη των στρατοπέδων συγκέντρωσης και του ναζισμού.

Με τον οδυνηρό αυτό τρόπο, το σοβιετικό επιτελείο αντιλήφθηκε τα νέα σχέδια των ναζιστικών στρατευμάτων. Την συνέχεια των επιχειρήσεων ανέλαβε επιτελικά να συντονίσει ο ψύχραιμος ηγέτης της Stavka (Επιτελείο της Ανώτατης Διοίκησης) στρατηγός Αλεξάντρ Βασιλιέφσκυ.


Στον Ντον
Με την αντίσταση του Κόκκινου Στρατού να έχει καμφθεί, η ναζιστική 6η Στρατιά με επικεφαλής της τον στρατηγό Φρήντριχ Πάουλους, και η 4η Στρατιά Panzer του στρατηγού Χοτ, κινήθηκαν αποφασιστικά προς το Στάλινγκραντ. Η 6η Στρατιά, υπήρξε μια σκληραγωγημένη υπολογήσιμη δύναμη που είχε μετάσχει στην ομαδική δολοφονία των 33.771 Εβραίων του Μπάμπι Γιαρ. O Χίτλερ μάλιστα είχε δηλώσει ότι η 6η Στρατιά θα μπορούσε να επιχειρήσει ακόμα και έφοδο στους ουρανούς. Το Στάλινγκραντ όμως έμελλε να αποτελέσει τον ιστορικό τάφο τόσο της 6ης Στρατιάς όσο και ολόκληρων των ναζιστικών σχεδίων για την κατάληψη της ΕΣΣΔ.

Σε πρώτη φάση, ο Πάουλους καθυστέρησε να φθάσει στην δυτική όχθη του Ντον. Αντί να εφορμήσει με την γνωστή τακτική του Blitzkrieg, επικέντρωσε την προσοχή του σε εκκαθαριστικές επιχειρήσεις μεγάλης κλίμακας. Ο Κόκκινος Στρατός αν και υποχωρούσε προς το Στάλινγκραντ, συνέχιζε να ασκεί πίεση στην γερμανική επέλαση. Με μεγάλη αυτοθυσία, η φρουρά του Ντον συγκράτησε με τα 550 της άρματα μάχης την προέλαση της 6ης Στρατιάς επιτρέποντας στο πεζικό την ασφαλή υποχώρηση. Το θέαμα των κατεστραμμένων σοβιετικών και γερμανικών αρμάτων που γέμιζαν πια την στέπα προκάλεσε την ζωηρή εντύπωση των Γερμανών. «Μοιάζουν με τεράστια αγέλη ελεφάντων» σχολίαζε ο στρατηγός Σέυντλιτς.

Ενοχλημένος από την πρωτοφανή σοβιετική αντίσταση, ο Χίτλερ διέταξε τον στρατηγό Χοτ να λειτουργήσει άμεσα και να υποβοηθήσει την προέλαση του Πάουλους. Τα γερμανικά τανκ σύντομα επικράτησαν και ο Χοτ έφθασε κοντά στο Κοτελνίκοβο. Παρόλα αυτά, ο Κόκκινος Στρατός είχε επιτύχει την τακτική του υποχώρηση. Ο απολογισμός όμως δεν τον ευνοούσε. Η γερμανική διοίκηση μετά τις πρώτες νίκες κατά του Κόκκινου Στρατού βρίσκονταν σε επιθετικό πυρετό. Μέσα σε 3 εβδομάδες είχε επιτύχει όλους τους στρατηγικούς της στόχους και τώρα έμενε μόνο το Στάλινγκραντ. Ο Χίτλερ αν και θα μπορούσε ουσιαστικά να επιχειρήσει να εγκλωβίσει το Στάλινγκραντ, διέταξε την άμεση κατάληψή του από την 6η Στρατιά και την κατάληψη όλης της σοβιετικής ακτογραμμής στη Μαύρη Θάλασσα.

Το πρόβλημα που δεν ήταν ακόμα αισθητό ήταν ότι το νέο μέτωπο εκτείνονταν τώρα σε 2.200 χιλιόμετρα και ο ανεφοδιασμός του άρχιζε να γίνεται προβληματικός. Από την άλλη μεριά, ο Κόκκινος Στρατός είχε στην πλάτη του την τεράστια σιβηρική μεθόριο στην οποία εκπαιδεύονταν ήδη νέες στρατιές και η σοσιαλιστική βιομηχανία αναθέρμανε τα εργοστάσιά της. Τέτοια ήταν η σιγουριά του Γερμανού δικτάτορα για την υπόθεση «Στάλινγκραντ» που έδωσε άδεια αναπαύσεως σε δύο του μεραρχίες και αναπλήρωσε τα κενά τους με την 3η και 4η Ρουμανική Στρατιά, τη 2η Ουγγρική και την 8η Ιταλική.

Στο σοβιετικό στρατόπεδο τα δεδομένα φαίνονταν σοβαρά. Η νηοπομπή PQ-17 είχε μόλις καταστραφεί στη θάλασσα Μπάρεντς, ενώ οι σύμμαχοι δεν φαίνονταν να ενδιαφέρονται ούτε για τη διάνοιξη νέου μετώπου, ούτε για την δημιουργία ανεφοδιαστικής αλυσίδας από την Περσία. Ο Στάλιν αποφάσισε αναδιοργάνωση του στρατιωτικού επιτελείου του. Προτίμησε να αντικαταστήσει τα στελέχη «επιτελείου» που δεν είχαν εμπειρίες πεδίου με πιο σκληραγωγημένα στελέχη που είχαν «ψηθεί» στον πόλεμο. Ο Τιμοσένκο απαλλάχτηκε από τη διοίκηση του ΝΔ Μετώπου και στην θέση του ήρθε ο στρατηγός Γκορντόφ. Στις αρχές του Αυγούστου, η Stavka αποφάσισε να διαιρέσει το μέτωπο σε δύο τομείς. Ο βόρειος τομέας θα ανατίθονταν στον Γκορντόφ και περιλάμβανε το μισό Στάλινγκραντ και ο νότιος τομέας ανατέθηκε στον ικανότατο 39χρονο στρατηγός Αντρέι Γιερεμένκο, ο οποίος ανέλαβε καθήκοντα με το πόδι του ακόμα τραυματισμένο. Η νέα διοίκηση αντιμετώπισε πρώτα και κύρια την υποχωρούσα 62η σοβιετική στρατιά και το ερώτημα του εάν το Στάλινγκραντ θα έπρεπε να κρατηθεί ή να εκκενωθεί. Στα χιλιάδες μηνύματα που έφθαναν στον Γιερεμένκο και τα οποία ρωτούσαν τι πρέπει να γίνει τώρα που εχθρός βρίσκεται προ των πυλών, ο Γιερεμένκο έδωσε μια και μόνο απάντηση: "Να κάνετε το καθήκον σας. Σταματήστε να πανικοβάλλεστε".

Το έπος του Στάλινγκραντ βρίσκονταν στο πρελούδιό του...


Στάλινγκραντ: το οχυρό της ΕΣΣΔ

Το 1942, το Στάλινγκραντ αποτελούσε την τρίτη μεγαλύτερη βιομηχανική πόλη της ΕΣΣΔ. Ο πληθυσμός του ανέρχονταν σε 500.000 κατοίκους. Σαν πόλη παρήγαγε το 25% των τεθωρακισμένων του Κόκκινου Στρατού και ήταν χτισμένη κατά μήκος της δυτικής όχθης του Βόλγα. Οι πολυάριθμες νησίδες του ποταμού ήταν τόπος αναψυχής και το κονσερβατόριο του Στάλινγκραντ ήταν γνωστό για την όμορφη αρχιτεκτονική του. Το βόρειο τμήμα της πόλης αποτελούνταν από τέσσερα σύγχρονα βιομηχανικά συγκροτήματα. Το πρώτο ήταν το παλιό εργοστάσιο τρακτέρ Ντζερζίνσκυ το οποίο πριν τον πόλεμο παρήγαγε ελκυστήρες και που τώρα κατασκεύαζε τανκ. Γύρω του απλώνονταν 300 εργατικές κατοικίες, με τα δικά τους καταστήματα, σχολεία, γήπεδα και θέατρα. Το δεύτερο συγκρότημα ήταν το εργοστάσιο του "Οδοφράγματος" που παρήγαγε φορητά όπλα και πυρομαχικά. Δίπλα σε αυτό εκτείνονταν η χαλυβουργία "Κόκκινος Οκτώβρης" που έμελλε να γίνει τάφος του ναζισμού καθώς θα το υπερασπίζονταν κυρίως οι εργαζόμενοί του. Τέλος, νοτιότερα βρίσκονταν το εργοστάσιο χημικών "Λαζούρ" που ξεχώριζε από τα κίτρινα τούβλα του. Νοτιοδυτικά της πόλης δέσποζε ο εντυπωσιακός λόφος Μαμάγιεφ Κουργκάν, όπου οι κάτοικοι της πόλης εξέδραμαν και που κατά των Νεκράσοφ ήταν τόπος συνάντησης των ερωτευμένων. Στην κεντρική πλατεία της πόλης βρίσκονταν τα κεντρικότερα δημόσια κτίρια. Η εφημερίδα Πράβντα, το θέατρο Γκόρκι και τα τεράστια για την εποχή τους εμπορικά κέντρα Γιουνιβερμάγκ. Χαρακτηριστικότερο σημείο ήταν το παράξενο γλυπτό της πόλης που εικόνιζε μια ομάδα παιδιών να χορεύουν πιασμένα κυκλικά γύρω από έναν αλιγάτορα.

Οι νότιες παρυφές τις πόλης επιλέχθηκαν από τον Πάουλους για την πρώτη διείσδυση στην πόλη. Επρόκειτο όμως για ένα λαβύρινθο με πληθώρα εργατικών κατοικιών και ρωσικών εκκλησιών. Οι Γερμανοί θεώρησαν την κατάληψη αυτού του σημείου εύκολη υπόθεση και δεν έδωσαν την προσοχή τους στη μεγάλη τσιμεντένια σιταποθήκη που όριζε με το τεράστιο ύψος της τα όρια κεντρικού και νοτίου Στάλινγκραντ. Το Στάλινγκραντ δεν ήταν όμως μια εύκολη υπόθεση. Ο ίδιος ο Ιωσήφ Στάλιν είχε το 1918 υπερασπιστεί την πόλη απέναντι στους λευκοφρουρούς του Ντενίκιν με μεγάλη επιτυχία. Αν και ο Ντενίκιν κατέλαβε την πόλη το επόμενο έτος, ο Στάλιν κατόρθωσε την επανακατάληψή της λίγους μήνες μετά. Ο Ιωσήφ Στάλιν και ο σοβιετικός λαός θα καλούνταν τώρα για δεύτερη φορά να υπερασπιστούν την πόλη τους αλλά και τα κεκτημένα της σοσιαλιστικής επανάστασης.

Σχεδόν 200.000 από τους πολίτες της πόλης συμμετείχαν από τις πρώτες ημέρες στην οργάνωση της άμυνας της πόλης. Εθελοντικά σώματα εργατών ανέλαβαν την διάνοιξη ορυγμάτων και τάφρων και οι εργάτες του Κόκκινου Οκτώβρη ζήτησαν μέσω του σοβιέτ τους και έλαβαν την άδεια να υπερασπιστούν το εργοστάσιό τους. Η Stavka έριξε όλη της την προσοχή στην υπεράσπιση της πόλης αφού υπέθετε και όχι εσφαλμένα ότι μια κατάληψη της πόλης θα οδηγούσε σε υπερκέραση της Μόσχας.


Το απόγευμα της 22ας Αυγούστου 1942 ο εχθρός βρίσκονταν προ των πυλών

Φωτογραφικό υλικό 

To γλυπτό με τον αλιγάτορα

Σοβιετικός στρατιώτης περιθάλπει τραυματία κατά τη διάρκεια επιδρομής

Κομισάριος του Κόκκινου Στρατού προτρέπει την επίθεση, κρατά ένα πιστόλι τοκάρεφ που στην εποχή του θεωρούνταν τεχνολογικό θαύμα αφού είχε το πλάτος σπιρτόκουτου 

Στρατιώτες του Κόκκινου Στρατού σε εφόρμηση στα ερείπια της πόλης.

O στρατηγός Πάουλους διοικητής της 6ης Στρατιάς

Ο στρατηγός Αντρέι Γιερεμένκο. Μετάτρεψε σε λίγες ημέρες το Στάλινγκραντ από πόλη σε κρίση σε πόλη φρούριο. 

Το σοβιετικό αυτόματο PPSh-41. Ένα εξαιρετικό αυτόματο όπλο που χρησιμοποιήθηκε και από τον γερμανικό στρατό λόγω της μεγάλης του αξιοπιστίας. Σε πολλές περιπτώσεις οι Γερμανοί το μετέτρεπαν ελαφρά ώστε να δέχεται τις σφαίρες τύπου Parabellum που χρησιμοποιούσαν.

Πηγη:Κοκκινος Φακελος