Τρείς τρόποι στραμπουλήγματος της ιστορικής πραγματικότητας (ή πώς να βάλετε την ιστορία στο γύψο)

Δημοσιεύθηκε στο Ατέχνως

Αφορμή για το άρθρο που ακολουθεί στάθηκε μια δημοσίευση της εφημερίδας «Το ποντίκι» με τίτλο «Η αντίσταση ανάμεσα στο μύθο». Η δημοσίευση αυτή «πατά» πάνω στο βιβλίο «Οι άλλοι καπετάνιοι Αντικομουνιστές – ένοπλοι στα χρόνια της Κατοχής και του Εμφυλίου» το οποίο έχει την επιμέλεια του –ποίου άλλου;- Νίκου Μαραντζίδη, που, μαζί με τον κύριο Καλύβα έχουν πάρει εργολαβία το ξαναγράψιμο της ιστορίας του εμφυλίου και της κατοχής. Γενικότερα η «σχολή» αυτή, προβάλλει το επιχείρημα ότι από την μεταπολίτευση και πέρα, υπάρχει μια ιδεολογική ηγεμονία της αριστεράς, και έτσι έχουμε μια εξιδανίκευση της περιόδου της εθνικής αντίστασης υπέρ των αντιστασιακών αριστερών. Κάτι παρόμοιο δηλαδή με αυτά που λένε οι λογής – λογής ακροδεξιοί, από Πλεύρη μέχρι χρυσή αυγή.

Το συγκεκριμένο άρθρο, αν και διατείνεται ότι κρατάει ίσες αποστάσεις (αλήθεια ίσες αποστάσεις μεταξύ ποιών, των αντιστασιακών από την μια πλευρά και των ΝΑΖΙ και δοσίλογων από την άλλη;), αυτό που κάνει είναι να ρίχνει λάσπη στους αντιστασιακούς καπεταναίους του ΕΛΑΣ, αφού δεν διστάζει να τους αποκαλέσει «ψυχοπαθείς δολοφόνους». Τέσπα, σκοπός δικός μου -που δεν κρατάω ίσες αποστάσεις, γιατί δεν μπορούμε να βλέπουμε τους αντιστασιακούς μέσα από το ίδιο πρίσμα με τους δοσιλόγους, ούτε έναν λαό που αντιστέκεται μπορούμε να τον βλέπουμε μέσα από το ίδιο πρίσμα με τον κατακτητή του- είναι να αντιπαρατεθώ όχι με το συγκεκριμένο άρθρο, αλλά με την γενικότερη «μεθόδευση» που αφορά στο ξαναγράψιμο της ιστορίας. Διακρίνω λοιπόν τρεις μεθόδους (όχι ότι δεν υπάρχουν άλλες) οι οποίες χρησιμοποιούνται συχνά από τους επίδοξους παραχαράκτες.



Μέθοδος πρώτη, η ιστορική λήθη

Για να βρει πρόσφορο έδαφος να φυτρώσει ένας σπόρος, είναι καλό πρώτα να οργωθεί το χωράφι και να αποψιλωθεί. Στην περίπτωση της παραχάραξης της ιστορίας, το όργωμα και η αποψίλωση γίνεται με το να «αφαιρεθούν» από το χωράφι της μνήμης ή της γνώσης όλα εκείνα τα οποία δεν εξυπηρετούν τον ιδιαίτερο σκοπό αυτού που θέλει να την παραχαράξει.

Στο βιβλίο της ιστορίας της Γ’ Λυκείου, στο κεφάλαιο που αναφέρεται στην αντίσταση κατά την περίοδο της κατοχής η λέξη ΚΚΕ δεν αναγράφεται πουθενά. Για το ΕΑΜ και το ΕΛΑΣ, στο λίγο που αναφέρονται, δεν γίνεται καμία σύνδεση με το ΚΚΕ, παρά μόνο εμφανίζονται σε αντιπαραβολή με τον ΕΔΕΣ.1 Παρότι γίνεται συνεχώς αναφορά με θετικό τρόπο σε συμμάχους, και υπάρχουν παραθέματα για τους Άγγλους και τον Ίντεν, και για τους Γάλλους (υπάρχει μέχρι και παράθεμα με τίτλο «Οραματισμός του ευρωπαϊκού μέλλοντος της Ελλάδας μέσα στις φλόγες του πολέμου»), δεν γίνεται καμία θετική αναφορά στους σοβιετικούς. Αναφέρεται μόνο ο «Ρωσικός Χειμώνας» που χρησιμοποιείται συχνά πυκνά για να δείξει ότι ήταν αυτός που νίκησε τους ναζί και όχι ο σοβιετικός στρατός, οπότε και να υποτιμηθεί η συμβολή της κομμουνιστομάνας. Επίσης γίνεται αναφορά στις … φιλικές σχέσεις του Στάλιν με τον Χίτλερ: «Ενώ εξελίσσονταν οι επιχειρήσεις στο αλβανικό μέτωπο, ο Χίτλερ, διαρρηγνύοντας τις φιλικές έως τότε σχέσεις του με τον Στάλιν […]». Για όσους πάντως θέλουν να μάθουν πόσο φιλικές ήταν οι σχέσεις της ΕΣΣΔ με την ναζιστική Γερμανία, ας διαβάσουν το βιβλίο του Ιβάν Μάισκι «ποιος βοήθησε τον Χίτλερ» ή το «φασισμός και κοινωνική επανάσταση» ,του Ρ.Π. Ντατ που δείχνουν ότι η ΕΣΣΔ προσπαθούσε για πολύ καιρό να πείσει τη Γαλλία και τη Βρετανία να κάνουν κοινό μέτωπο ενάντια στην ναζιστική επεκτατικότητα, και αυτές της το αρνούνταν στο όνομα του εξευμενισμού του θηρίου. Ακόμα και όταν η Γερμανία είχε αρχίσει τις προσαρτήσεις, Γάλλοι και Άγγλοι απέκρουαν τις εκκλήσεις της ΕΣΣΔ, ελπίζοντας ότι τα πρώτα ορεκτικά θα της έκοβαν την όρεξη, ή ότι θα στρέφονταν μόνο ενάντια στην Σοβιετική Ένωση, πράγμα που φυσικά δεν έγινε.

Τόσο η μη αναφορά του ΚΚΕ –που στην ουσία σήκωσε στους ώμους του το κύριο οργανωτικό κομμάτι της εθνικής αντίστασης- αλλά και η μη θετική αναφορά στην ΕΣΣΔ –που στην ουσία ήταν η χώρα που απασχόλησε το μεγαλύτερο μέρος των δυνάμεων του άξονα στο ανατολικό μέτωπο, που ήταν εκείνο που καθόρισε το αποτέλεσμα του πολέμου- γίνεται στα πλαίσια της μεθόδου της παραχάραξης μέσω της ιστορικής λήθης. Στα πλαίσια του μεταμοντέρνου ιστορικού αφηγήματος περί τέλους της ιστορίας, η ελληνική εθνική αντίσταση πρέπει να είναι κάτι το αφηρημένο, καμία θετική σύνδεση να μη γίνεται με το ΚΚΕ και τον κομμουνισμό, δεν μιλάμε για αυτό, κανονίζουμε έτσι ώστε και οι νέες γενιές να μην το μάθουν. Αντιστοίχως, η όποια συμβολή της ΕΣΣΔ στην μεγάλη αντιφασιστική νίκη πρέπει να υποτιμάται. «Βρε δε βαριέσαι, το χιόνι τους σταμάτησε τους ΝΑΖΙ επειδή ήτανε κρυουλιάρηδες.»

Φυσικά για τα παραπάνω, παράδειγμα δεν είναι μόνο το βιβλίο της ιστορίας της τρίτης λυκείου, υπάρχουν λόγοι που έχουν γραφτεί για να διαβαστούν από επίσημα χείλη σε εθνικές επετείους για την αντίσταση και δεν έχουν καμία αναφορά στον ΕΛΑΣ ή το ΚΚΕ.

Μέθοδος δεύτερη, η αποκοπή των ιστορικών γεγονότων από το ευρύτερο ιστορικό πλαίσιο στο οποίο συμβαίνουν.

Όταν αποκόψεις τα γεγονότα μέσα από το ιστορικό τους πλαίσιο, είναι δυνατόν να παρουσιάσεις μια εντελώς διαφορετική ιστορία από αυτή που πραγματικά υφίσταται. Αν όμως θέλουμε να είμαστε έντιμοι απέναντι στην ιστορία, δεν μπορούμε να κλείνουμε μικρά μικρά κομμάτια από αυτή σε ένα εργαστήριο και να την διαχειριζόμαστε με τον ίδιο τρόπο που διαχειριζόμαστε ένα πείραμα φυσικής. Και αυτό γιατί η ιστορία είναι η διαδικασία της ανθρώπινης αλληλεπίδρασης στο χρόνο, και έτσι μπορεί μεν να περιοδολογούμε και να βάζουμε τομές, κανένα ιστορικό «μετά» όμως δεν μπορούμε τελικά να το δούμε ανεξάρτητα από το ιστορικό «πριν». Ακόμα και η τομή αυτή καθαυτή που βάζουμε, εκφράζει το σημείο μιας μεταβολής, που δεν έχει κανένα νόημα αν δεν περιγράψουμε την ίδια τη μεταβολή, και για να περιγράψουμε τη μεταβολή πρέπει να περάσουμε μπρος και πίσω τα σύνορα που ορίζει η όποια τομή ξανά και ξανά. Συμβαίνει όμως σκόπιμα να τεμαχίζονται κάποια ιστορικά γεγονότα, ακόμα και από ιστορικούς, προκειμένου να εξυπηρετηθεί ο σκοπός της παραχάραξης της ιστορίας.

Ας πάρουμε για παράδειγμα την περίπτωση του τραγουδιού της EUROVISION για τους διωγμούς των Τατάρων της Κριμαίας από τον Στάλιν. Το τραγούδι κέρδισε την πρώτη θέση στο διαγωνισμό, περιγράφοντας τα πάθη του διωγμένου λαού. Αυτό που δεν περιγράφεται στο τραγούδι, και δε μνημονεύεται από κανέναν από τους διοργανωτές του διαγωνισμού, είναι ότι οι Τάταροι είχαν προηγουμένως συνεργαστεί με τους ΝΑΖΙ καταχτητές, και ότι αν δεν τους μετακινούσε ο Στάλιν –για το καλό τους- θα είχαν υποστεί αντίποινα για τις πράξεις τους από τους άλλους κατοίκους της Κριμαίας. Η «Ευρώπη» έδωσε το βραβείο στην Ουκρανία βέβαια για καθαρά πολιτικούς λόγους, αφού στηρίζει την φασιστική πραξικοπηματική κυβέρνηση του Κιέβου με νύχια και με δόντια, απέναντι στο αντίπαλο δέος της Ρωσίας. Και αφού σαν «Ευρώπη» κάνει τα στραβά μάτια για τους σύγχρονους ναζί της Ουκρανίας, της είναι ακόμη πιο εύκολο να κάνει τα στραβά μάτια για τους «ξε(πε)ρασμένους» πια ναζί, της ναζιστικής Γερμανίας.

Ας εξετάσουμε όμως και την περίπτωση του ιστορικού Χάινς Ρίχτερ. Ο κύριος αυτός γράφει σε ένα από τα βιβλία του για τη μάχη της Κρήτης, ότι οι Ναζί δεν είχαν κάνει μπρουταλιές πριν από τη μάχη της Κρήτης, και ότι η βίαιη συμπεριφορά των κρητικών ήταν που τους ανάγκασε να προβούν σε αυτές τις μπρουταλιές. Οι κρητικοί βλέπετε, άξεστοι όπως ήταν, δεν ήξεραν να υποδεχθούν τους ιππότες κατακτητές με ανθρωπιά, ρακή, ξεροτήγανα και κρητικούς χορούς όπως κάνουν τώρα με τα κρουαζιερόπλοια και τους τουρίστες. Αντ’ αυτού, τους τάραξαν στις κουμπουριές και στις μαγκουριές, δεν είχαν καν το τακτ να τους περιμένουν να προσγειωθούν και να αφαιρέσουν τον εξοπλισμό του αλεξιπτώτου πριν τους αντιμετωπίσουν. Πέρα από την προσβολή απέναντι στον κρητικό λαό που διαπράττει ο Ρίχτερ μέσα από το βιβλίο του, κατηγορώντας τον ουσιαστικά για την αντίσταση του απέναντι στους ναζί κατακτητές, λέει και ψέματα. Δηλαδή αν δεν υπήρχε η μάχη της Κρήτης οι Εβραίοι και οι άλλοι λαοί δεν θα εξοντώνονταν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης; Μήπως φταίνε οι κρητικοί και για αυτό; Αναρωτιέμαι…

Μέθοδος τρίτη, η αντιπαράθεση του ειδικού με το γενικό.

Αν πάρουμε μόνο έναν κόμπο από ένα μάλλινο πουλόβερ και αυτός ο κόμπος είναι μαύρος, νομιμοποιούμαστε να πούμε ότι αυτός ο κόμπος προέρχεται από ένα πουλόβερ που ως κάποιο βαθμό είχε και μαύρο χρώμα. Αν όμως έχουμε ολόκληρο ή σχεδόν ολόκληρο το πουλόβερ, που είναι κόκκινο με μια μαύρη ρίγα, δεν μας νομιμοποιεί τίποτα να διαλέξουμε ένα μαύρο κόμπο, να δείξουμε μόνο αυτόν τον κόμπο, και να προσπαθήσουμε μέσω αυτού να πείσουμε ότι ολόκληρο το πουλόβερ είναι τελικά μαύρο. Η ιστορία είναι όλο το πουλόβερ, με την όποια ελαστικότητα του, με όλους τους κόμπους, και με κάποιους κόμπους ίσως να τους έχει φάει ο σκόρος. Πάντως κανείς δεν μας νομιμοποιεί στην ιστορία το ειδικό να το κάνουμε γενικό χωρίς να έχουμε τα απαραίτητα τεκμήρια γενίκευσης. Το γενικό βέβαια αποτελεί μια ερμηνεία του –σε ιδανική περίπτωση- συνόλου των ειδικών, αλλά δεν μπορεί το γενικό να αποτελεί την ερμηνεία ενός ή μοναχά ενός μέρους από ειδικά, και να αγνοεί τα υπόλοιπα.

Για να αναφερθούμε στην κατοχή, όπως και το άρθρο από το Ποντίκι, υπάρχουν ένα σωρό ιστορίες σχετικά με την γερμανική απανθρωπιά, εγκληματικότητα και βαναυσότητα απέναντι όχι μόνο σε μάχιμο, αλλά και στον άμαχο πληθυσμό. «Ναι αλλά και οι αριστεροί τα ίδια έκαναν» έρχεται και μας λέει ο Μαραντζίδης και ο κάθε Μαραντζίδης, φέρνοντας κάποια παραδείγματα και κάποιες μαρτυρίες για γεγονότα υπαρκτά ή ανύπαρκτα. Όμως ακόμα και υπαρκτά να είναι κάποια από αυτά κύριε Μαραντζίδη, τι πραγματικά αλλάζει αυτό στη γενική ισορροπία; Γιατί σε περίοδο πολέμου και κατοχής δεν περιμένεις από καμιά πλευρά, ούτε εκείνη του καταπιεστή, ούτε και του καταπιεζόμενου που αντιστέκεται, να συμπεριφέρεται με το γάντι, πόσο μάλλον όταν έχει χάσει συγγενείς του, όταν έχει ταλαιπωρηθεί, φυλακιστεί, εξευτελιστεί, εξοριστεί, όταν του έχει κάψει το σπίτι ο κατακτητής. Όμως, πώς, η γενική αντίσταση απέναντι στον κατακτητή, και τα κάποια ίσως μεμονωμένα περιστατικά αδικαιολόγητης βίας, σε νομιμοποιούν εσένα ως ιστορικό να δώσεις μια ερμηνεία “ίσων αποστάσεων”; Τουλάχιστον στον ΕΛΑΣ, και αργότερα στον ΔΣΕ, τα περιστατικά απειθαρχίας των ΕΛΑΣΙΤΩΝ, οι αδικαιολόγητες βιαιοπραγίες, οι βιασμοί γυναικών, κλπ ήταν συμπεριφορές που όταν γίνονταν αντιληπτές επέσυραν βαριές τιμωρίες εντός του αντάρτικου, και δεν ήταν λίγοι αυτοί που είχαν εκτελεστεί για τέτοιους λόγους. Πώς μπορούν να συγκριθούν και να μπουν στο ίδιο καλάθι αυτά τα μεμονωμένα περιστατικά με τις πράξεις των ναζί και των ντόπιων συνεργατών τους; Μιλάμε για συστηματικά ξεκοιλιάσματα εγκύων, για αλλεπάλληλους βιασμούς ανηλίκων, για τρύπημα εμβρύων με ξιφολόγχες, για κάψιμο ολόκληρων χωριών μαζί με τους κατοίκους τους, για δολοφονίες –με φρικιαστικό τρόπο- γέρων και ανήμπορων!

Το να βρεις-ή και να επινοήσεις- έναν αριθμό από άβολες πράξεις και στην «άλλη πλευρά», το να σταθείς μόνο σε αυτές τις πράξεις (ή τις επινοήσεις) και να προσπαθήσεις να δείξεις ότι αυτό το περιορισμένο σύνολο από ειδικά είναι που καθορίζουν και το γενικό, αποτελεί όχι μόνο επιστημονική ανεντιμότητα αλλά ανεντιμότητα γενικά. Από τους 5.000 κόμπους του πουλόβερ δεν μπορείς να διαλέξεις μοναχά τους 20 για να δείξεις τι χρώμα είχε το πουλόβερ και αυτό να το ονομάσεις ιστορική ερμηνεία. Μια τέτοια ερμηνεία δεν μπορεί να σταθεί ιστορικά, παρά μόνο ως ιστορική μυωπία. Γιατί με την ίδια λογική πρέπει να τηρήσουμε ίσες αποστάσεις και στο παλαιστινιακό, ίσες αποστάσεις και στο κυπριακό, και πάει λέγοντας…

Κλείνοντας το άρθρο, να πω ότι οι μέθοδοι που ανέφερα παραπάνω, δεν εξαντλούν την περιγραφή της γενικότερης μεθοδολογίας μέσω της οποίας γίνεται η παραχάραξη της ιστορίας, αποτελούν πάντως κάποια βασικά και πολυχρησιμοποιημένα αρχέτυπα. Φαντάζομαι και ελπίζω οι αναγνώστες να βρουν διαβάζοντας το άρθρο καμπόσα άλλα παρόμοια παραδείγματα, προεκτείνοντας έτσι τους όποιους συλλογισμούς μου.

Λαγωνικάκης Φραγκίσκος (Poexania)


1 Για να μη μιλήσουμε για την ηρωοποίηση του δικτάτορα Μεταξά που κάνει το βιβλίο.