Κώστας Βάρναλης : Αϊ Στράτης - Θυμήματα Ιστορίας

ΚΩΣΤΑΣ ΒΑΡΝΑΛΗΣ

ΑΪ-ΣΤΡΑΤΗΣ

ΘΥΜΗΜΑΤΑ ΕΞΟΡΙΑΣ

(Εκδόσεις «Καστανιώτη»)

Εισαγωγή – Επιμέλεια – Σχόλια

Ηρακλής Κακαβάνης

Ο Κώστας Βάρναλης εξαιτίας των αριστερών του φρονημάτων υπέστη διώξεις. Παύτηκε από το λειτούργημα του εκπαιδευτικού και εξορίστηκε. Τις εμπειρίες του από τη δίμηνη εξορία στον Αϊ - Στράτη (20 Οκτώβρη 1935 έως 25 Δεκέμβρη 1935) κατέγραψε, αμέσως μετά την απόλυσή του, σε δημοσιεύματα στην εφημερίδα «Ανεξάρτητος» και λίγο αργότερα στον «Ριζοσπάστη». Αυτό το υλικό ο Βάρναλης το είχε ετοιμάσει να εκδοθεί ως βιβλίο το 1936, όμως με τη δικτατορία του Μεταξά οι τυπογράφοι, από φόβο, κάψανε τα χειρόγραφα και έτσι η έκδοση δεν έγινε. Οι δώδεκα επιφυλλίδες που δημοσιεύτηκαν στον «Ανεξάρτητο», μαζί με τις τρεις στον «Ριζοσπάστη» και κάποιες μαρτυρίες συνεξόριστων του Κ. Βάρναλη αποτελούν το πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου.

Το δεύτερο κεφάλαιο του βιβλίου περιλαμβάνει την αλληλογραφία του Κ. Βάρναλη με τη σύζυγό του Δώρα Μοάτσου την περίοδο της εξορίας και περίληψη επιστολών που έστειλαν στον Κώστα Βάρναλη και στη Δώρα Μουάτσου φίλοι τους την ίδια περίοδο. Η αλληλογραφία αυτή έχει ενδιαφέρον για τη σκιαγράφηση της προσωπικότητάς του, για τις συνθήκες διαβίωσης στο νησί, καθώς και για τη σχέση του ζευγαριού. Κυρίως όμως για το πώς επέδρασε στον ποιητή το γεγονός της εξορίας.

Με τον Αϊ - Στράτη συνδέονται δύο ποιήματα του Κώστα Βάρναλη. Το ποίημα «Εξορία» της συλλογής «Ελεύθερος Κόσμος» και το αθησαύριστο «Η ώρα φτάνει» που πρωτοδημοσιεύτηκε στην ειδική έκδοση του «Ριζοσπάστη» που εκδόθηκε στον Αϊ - Στράτη το Νοέμβρη του 1935 προς τιμήν της επετείου της Οχτωβριανής Επανάστασης. Στο τρίτο κεφάλαιο του βιβλίου διερευνούμε το πότε γράφτηκε το ποίημα «Εξορία» και με τη βοήθεια της μαρτυρίας του συνεξόριστού του αρχισυντάκτη του «Ριζοσπάστη» Τάκη Κόντου, γνωρίζουμε τις συνθήκες μέσα στις οποίες γράφτηκε το ποίημα «Η ώρα φτάνει».

Ο πρόλογος, το παράρτημα και τα σχόλιο βοηθούν τον αναγνώστη να καταλάβει καλύτερα την ιστορική περίοδο που ο ποιητής εξορίζεται, τα γεγονότα και την επίδραση της εξορίας στο φρόνημα του ποιητή.

Την έκδοση συνοδεύει χρονολόγιο με τεκμηριωμένη παράθεση βιογραφικών στοιχείων και πλήρης εργογραφία. Τέλος, ειδική ενότητα είναι η φωτογραφική και εικαστική τεκμηρίωση του βιβλίου. Αξιοποιήθηκε φωτογραφικό υλικό της εποχής, φύλλα του «Ριζοσπάστη» και εικαστικά έργα του επί δωδεκαετία εξόριστου στον Αϊ - Στράτη Γιώργου Φαρσακίδη. Εργα που συνδέονται άμεσα ή έμμεσα με αντίστοιχες αναφορές του Βάρναλη στο νησί, στους κατοίκους του και στη ζωή της κολεκτίβας των εξορίστων.

Τι ενδιαφέρον μπορεί να παρουσιάζουν, όμως, αυτά τα κείμενα, σχεδόν ογδόντα χρόνια μετά; Αφενός φωτίζουν σχετικά άγνωστες και σκοτεινές πτυχές μιας εποχής, που δεν είναι ίσως τόσο μακρινή, όσο φανταζόμαστε, από τη δική μας. Αφετέρου, όσοι γνωρίζουν το Βάρναλη μόνο ή κυρίως μέσα από τα ποιήματά του, έχουν την ευκαιρία να έρθουν σε επαφή με τον πεζό του λόγο, που είναι εξίσου εύστοχος, διεισδυτικός και σε αρκετά σημεία σατιρικός.